Jak wybrać dobry dla siebie ośrodek odwykowy?

„Niezależnie od tego, gdzie będzie się leczyła chora osoba, najważniejsza jest jej motywacja. Bez tego elementu żadna terapia się nie uda, a nawet nie dojdzie do skutku. Trzeba pamiętać, że w przypadku osób uzależnionych od alkoholu o tę motywację zazwyczaj trudno, wielu pacjentów podejmuje leczenie dopiero, kiedy odniesie bardzo głębokie straty”. O możliwościach leczenia uzależnienia w Polsce oraz o tym, jak wybrać odpowiedni dla siebie ośrodek odwykowy rozmawiamy z Elżbieta Grabarczyk-Ponimasz, certyfikowaną specjalistką psychoterapii uzależnień.

Redakcja: Oferta ośrodków odwykowych w Polsce wydaje się być szeroka…

Elżbieta Grabarczyk-Ponimasz: W naszym kraju funkcjonuje ponad kilkaset stacjonarnych ośrodków leczenia uzależnień. Znajdują się wśród nich placówki specjalizujące się w terapii uzależnienia od alkoholu, a także ośrodki skoncentrowane na leczeniu pacjentów uzależnionych od innych niż alkohol substancji psychoaktywnych. Wiele placówek przyjmuje osoby zarówno z rozpoznanym uzależnieniem od alkoholu, jak i osoby zażywające narkotyki, a także przejawiające objawy uzależnień behawioralnych. Są także miejsca, w których mogą się leczyć osoby z dodatkowymi diagnozami, czyli z tak zwaną podwójną diagnozą. Funkcjonują ośrodki dla dorosłych i dla młodzieży. Przy czym warto zaznaczyć, że mowa tutaj  wyłącznie o placówkach, w których leczenie jest refundowane w ramach kontraktu podpisanego z Narodowym Funduszem Zdrowia, a więc z punktu widzenia pacjenta – bezpłatnych. Gdyby dodać do tego ośrodki komercyjne, których wykazu nikt nie prowadzi, liczba placówek oferujących pomoc osobom uzależnionym byłaby znacznie większa. Te liczby wskazują, że osoba, która jest zdecydowana na zmianę swojego życia i rozstanie z uzależnieniem, z pewnością jest w stanie znaleźć ośrodek, który będzie adekwatny do jej potrzeb i możliwości.

Od czego warto zacząć, wybierając ośrodek odwykowy? 

Niezależnie od tego, gdzie będzie się leczyła chora osoba, najważniejsza jest jej motywacja. Bez tego elementu żadna terapia się nie uda, a nawet nie dojdzie do skutku. Trzeba pamiętać, że w przypadku osób uzależnionych od alkoholu o tę motywację zazwyczaj trudno, wielu pacjentów podejmuje leczenie dopiero, kiedy odniesie bardzo głębokie straty, a czasami po prostu w wyniku sądownego nakazu leczenia. Zakładając jednak, że mamy już wstępną motywację do leczenia, warto rozważyć kwestię, czy korzystniejsza będzie placówka położona blisko miejsca zamieszkana, czy wręcz przeciwnie – oddalona od miejsca, które pacjent zna i położona na drugim końcu kraju. O ile w przypadku osób uzależnionych od narkotyków rekomenduje się raczej ośrodki odległe od miejsca zamieszkania, aby utrudnić możliwość zdobycia substancji psychoaktywnych, to w przypadku osób z rozpoznaniem uzależnienia od alkoholu nie ma to aż takiego znaczenia. Jeśli chodzi o narażenie na sytuacje skojarzeniowe, zagrożeniowe i możliwość zakupu alkoholu, to po pierwsze, podczas leczenia pacjent nie opuszcza placówki, a poza tym alkohol jest dostępny w każdym zakątku kraju, więc znacznie ważniejsza wydaje się psychoedukacja pacjenta w zakresie rozpoznawania zagrożeń i unikania kontaktu z nimi oraz radzenia sobie w sytuacjach, gdy uniknięcie kontaktu z wyzwalaczami głodu alkoholowego nie jest możliwe.

Czy warto brać pod uwagę czas trwania terapii?

Pytanie o to, ile czasu trwa leczenie odwykowe w zakładzie zamkniętym je to jedno z najczęstszych i pierwszych pytań, które pojawiają się w głowie osoby uzależnionej. Warto pamiętać, aby nie utożsamiać detoksykacji z leczeniem. O ile, objawy zatrucia alkoholem lub objawy odstawienia alkoholu zazwyczaj ustępują już po kilku dniach, to w przypadkach, kiedy są bardzo nasilone i niebezpieczne, lekarz może zadecydować o skierowaniu pacjenta na oddział leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych. Zwykle detoksykacja alkoholowa trwa do 10 dni. Nie stanowi ona w żadnym wypadku terapii, ale może być wstępem do niej. Po odtruciu należy udać się na leczenie. Czasami pacjent będący w swoich mechanizmach iluzji i zaprzeczenia uważa, że nie potrzebuje długiego leczenia i szuka możliwości skrócenia czasu do minimum.

Jaki czas trwania terapii jest zalecany?

W większości profesjonalnych placówek odwykowych czas trwania terapii jest zgodny z  rekomendacjami zalecanymi przez PARPA i realizowany według programu zatwierdzonego przez NFZ. Ten czas wynosi 8 tygodni. Wydaje się, że to minimum, jednak zdarzają się miejsca oferujące program 4-tygodniowy lub 6-tygodniowy. Ważniejszy wydaje się nie tyle czas trwania, co dobrze skonstruowany program i profesjonalna kadra, która go realizuje. Jednak trzeba pamiętać o tym, że skuteczna terapia uzależnienia od alkoholu musi łączyć w sobie elementy dotyczące utrzymania abstynencji, ale także poprawy stanu zdrowia fizycznego i psychicznego, a co istotne dla skuteczności – również trenowanie zmiany nawyków. Choć stacjonarne turnusy są zwykle bardzo intensywne, bo zajęcia terapeutyczne odbywają się 5 dni w tygodniu po około 6-8 godzin, a pacjenci znajdują się w nieustannym kontakcie ze specjalistami, to nabywanie nowych umiejętności nie odbywa się szybko.

Jaką formę ma terapia uzależnienia w ośrodkach stacjonarnych?

Ośrodki leczenia uzależnień najczęściej łączą terapię indywidualną z terapią grupową. To połączenie wydaje się najbardziej efektywnym podejściem w leczeniu uzależnienia. Pacjent zyskuje możliwość zdobycia merytorycznej wiedzy na temat skutków działania alkoholu na organizm oraz genezy uzależnienia, jego objawów i mechanizmów psychologicznych kierujących reakcjami osoby uzależnionej, mając przy tym przestrzeń do wymiany doświadczenia z innymi osobami borykającymi się z podobnym problemem. Zajęcia terapeutyczne często mają formę indywidualnych rozmów z terapeutą, a podczas pracy w grupie – wykonywania ćwiczeń, pisania i omawiania prac na zadane tematy związane z uzależnieniem, a także wypełniania kwestionariuszy psychologicznych. Elementem nabywania wiedzy o uzależnieniu bywa tez oglądanie filmów edukacyjnych. Wiele osób, zwłaszcza zamkniętych czy nieśmiałych, obawia się terapii grupowej, nie doceniając korzyści, których dostarcza ta forma leczenia. Grupa, pozwalając budować relacje, stwarza okazję, aby pacjenci mogli wzajemnie motywować się do pracy nad pokonaniem nałogu, inspirować się swoimi historiami innych osób, zwłaszcza tych, którym udaje się utrzymać abstynencję, i radzić sobie z zagrożeniowymi sytuacjami.

W ośrodku stacjonarnym zazwyczaj realizowany jest podstawowy program terapii. Co dalej powinna zrobić osoba pragnąca utrzymać konstruktywne zmiany wyniesione z leczenia?

Leczenie uzależnienia jest procesem, który wymaga czasu. Podstawowa terapia w ośrodku to dopiero początek drogi do trzeźwości. Nowa, wypracowana podczas terapii postawa wobec alkoholu i decyzja o zmianie swojego życia, jest jednak u pacjenta nadal bardzo krucha i chwiejna. Pacjent po zakończeniu turnusu w ośrodku wraca do dawnego środowiska, miejsc i osób, z którymi w przeszłości pił. Musi na nowo odbudować relacje z rodziną i znajomymi, a także zbudować nowy, trzeźwy system wsparcia. Mówiąc w skrócie, musi poszukać nowych sposobów na życie bez sięgania po alkohol. To wymaga kolejnego etapu, czyli tzw. terapii pogłębionej.

Po opuszczeniu ośrodka stacjonarnego należy utrwalać nabytą wiedzę i umiejętności, na przykład uczestnicząc w terapii pogłębionej w trybie ambulatoryjnym czy uczestnicząc w mitingach AA. Niestety, praktyka terapeutyczna wskazuje, że osoby uzależnione, które nie korzystają z takiego wsparcia, najczęściej po wyjściu z ośrodka terapeutycznego powracają do nałogu.

Podsumowując: dobry ośrodek odwykowy to…

Dobry ośrodek wspiera osobę uzależniona w jej drodze do trzeźwego życia. Jest w stanie zaoferować skuteczną pomoc w tym zakresie. Zatrudnia profesjonalną kadrę, dysponującą wiedza i doświadczeniem niezbędnym do prowadzenia terapii. Realizuje program terapeutyczny dostarczający pacjentom wiedzy na temat osiowych objawów uzależnienia, objawów głodu alkoholowego, psychologicznych mechanizmów uzależnienia, wpływu alkoholu na funkcjonowanie. Uczy skutecznie rozpoznawać objawy nawrotu i sięgać po pomoc.

Dziękujemy za rozmowę.

Elżbieta Grabarczyk-Ponimasz – psycholog z ponad 20-letnim doświadczeniem w pracy terapeutycznej i szkoleniowej, certyfikowana specjalistka psychoterapii uzależnień i mediatorka. Autorka e-booków oraz licznych artykułów popularyzujących wiedzę z zakresu psychologii i psychoterapii, a szczególnie przeciwdziałania dyskryminacji i przemocy. Przez kilkanaście lat pracowała w Ośrodku Rehabilitacyjnym dla Uzależnionych od Substancji Psychoaktywnych „Wapienica” w Bielsku-Białej. Współpracowała z Młodzieżowym Ośrodkiem Rehabilitacyjnym Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności w Kazuniu-Bielanach oraz Krótkoterminowym Ośrodkiem Leczenia Terapii i Rehabilitacji Uzależnień w Warszawie Stowarzyszenia MONAR. Doświadczenie zdobywała również w poradniach terapii uzależnień, poradniach zdrowia psychicznego i oddziałach szpitalnych, a także uczestnicząc w różnorodnych projektach i prowadząc własną praktykę terapeutyczną, w której udziela wsparcia osobom znajdującym się w kryzysowych momentach życia i borykającym się z trudnościami interpersonalnymi, zaburzeniami nerwicowymi, depresją oraz uzależnieniami i współuzależnieniem.