Kształtowanie się tożsamości w okresie adolescencji a używanie alkoholu przez młodzież

Młodzież podejmuje zachowania ryzykowne, takie jak używanie alkoholu, by w ten sposób osiągać ważne dla siebie cele, w tym konstruować tożsamość. Według niektórych autorów zachowania ryzykowne pełnią dwie zasadnicze funkcje. Jakie? O tym poniżej.

Czym jest tożsamość

Istnieje wiele koncepcji opisywania tożsamości, co wynika z różnorodności stanowisk psychologicznych i filozoficznych. Niemniej najczęściej „tożsamość” uznaje się za ogół najbardziej fundamentalnych zjawisk ludzkiej natury, które pozwalają na trwałe i odrębne od innych ludzi „stawanie się sobą”. Ponadto pozwala na umiejscowienie danej osoby w czasie i przestrzeni. Cechuje ją również przeświadczenie o przetrwaniu „Ja” pomimo przechodzenia zmian. Daje również możliwość czucia się przynależnym i podobnym do innych, a także przeżywania siebie jako stałego i zmiennego.

Tożsamość w okresie adolescencji

Szczególnie istotnym czasem w kształtowaniu się tożsamości jest okres dorastania i nosi czasem miano „kryzysu tożsamości”. W tym czasie część osób przyjmuje gotowe wzorce tożsamości proponowane przez grupę rówieśniczą. U części natomiast, w związku z brakiem zgody na narzucane role społeczne, rozwija się tzw. tożsamość negatywna, która wywołuje uczucia depersonalizacji i alienacji oraz poczucie dezorganizacji i pustki. Nie musi być to jednak stały stan, lecz wynikający z buntu młodzieży i potrzeby zaznaczenia własnej autonomii. Może być to etap przejściowy na drodze kształtowania się dojrzałej tożsamości psychospołecznej.

Istnieje teoria w myśl, której osiąganie tożsamości przebiega na dwóch etapach. Pierwszym z nich jest etap eksploracji, cechujący się poszukiwaniem, eksperymentowaniem, testowaniem siebie i swoich możliwości oraz relacji łączących z innymi. Drugim z nich jest zobowiązanie, oznaczające osobiste zaangażowanie w jakieś zającie czy system przekonań. W wyniku przebiegu kryzysu tożsamości można osiągnąć cztery jej stany, w których występuje tylko jeden z tych etapów (bez drugiego), oba, bądź nie pojawia się żaden z nich (czyli trwanie w permanentnym kryzysie). Osiągnięta i ukształtowana tożsamość jest podstawą funkcjonowania psychospołecznego jednostki, co daje jej poczucie odrębności od otoczenia, ciągłości „Ja” i wewnętrznej spójności. Taka tożsamość staje się dla danej osoby źródłem poczucia bezpieczeństwa.

Młodzież a zachowania ryzykowne

Młodzież podejmuje zachowania ryzykowne, takie jak używanie alkoholu, by w ten sposób osiągać ważne dla siebie cele, w tym konstruować tożsamość. Według niektórych autorów zachowania ryzykowne pełnią dwie zasadnicze funkcje. Pierwszą jest rozwój tożsamości i manifestowanie dorosłości, eksplorowanie, identyfikacja i różnicowanie czy radzenie sobie z rzeczywistością. Drugą zaś funkcją jest udział w społeczeństwie, rozumiany jako komunikacja międzyrówieśnicza, tworzenie więzi czy różnicowanie od rodziców i sprzeciw wobec nich.

Według innych, zachowania ryzykowne można podzielić na progresywne, które służą poradzeniu sobie z zadaniami rozwojowymi okresu dojrzewania, oraz regresywne, których motywacją są problemy, traumy i deficyty rozwojowe. Postępowanie zgodne z owymi regresywnymi motywami prowadzi do kształtowania się różnych rodzajów psychopatologii u młodych ludzi. Możliwym jest utworzenie klasyfikacji uwzględniającej funkcję zachowań ryzykownych (progresywne i regresywne) oraz nasilenie (mało i dużo). W ten sposób zachowania ryzykowne można podzielić na cztery grupy: eksploracyjne, kryzysowe, unikające i deficytowe. To ważny podział, który pozwala na wprowadzanie bardziej celowanych interwencji psychologiczno-pedagogicznych w przypadku obserwacji danych zachowań.

Używanie alkoholu przez młodych

Przeprowadzone analizy danych dotyczących picia alkoholu przez młodzież oraz zestawienie z teoriami uzależnień pozwalają na rozwojowe rozumienie sięgania po alkohol i tworzenia się tzw. tożsamości osoby uzależnionej. Możliwym jest przyjęcie punktu widzenia, który uznaje przyjęcie tożsamości osoby uzależnionej jako sposobu na poradzenie sobie z wcześniejszym niszczeniem tożsamości i sposobem obrony przed dalszą jej defragmentacją. Równocześnie taka tożsamość jest źródłem wtórnej traumatyzacji i utraty żywotności czy wewnętrznego bogactwa.

Przeprowadzanie działań profilaktywnych wobec młodzieży podejmującej zachowania ryzykowne powinno uwzględniać potrzeby i cele rozwojowe stojące za tymi zachowaniami i umożliwiać młodym ludziom realizowanie ich w bezpieczny sposób. Równocześnie zaobserwowanie znacznego nasilenia takich zachowań miało by pozwolić na przeprowadzenie diagnostyki i udzielenie specjalistycznej pomocy terapeutycznej.

Jankowiak B., Wojtynkiewicz E., Kształtowanie się tożsamości w okresie adolescencji a podejmowanie zachowań ryzykownych w obszarze używania alkoholu przez młodzież, Studia Edukacyjne nr48/2018.