Oczywiste jest, że substancje psychoaktywne mają negatywny wpływ na ludzkie zdrowie, w przypadku osób młodych dodatkowo oddziałują na ich rozwój oraz mogą prowadzić do zachowań niezgodnych z porządkiem społecznym. Badacze wskazują, że istnieją predyspozycje osobowościowe przekładające się na skłonności do używania tego typu substancji. Dodatkowo część z nich jest wspierana czy nagradzana przez otoczenie społeczne danej osoby oraz obowiązujący system zachowań.
Teoretycy wskazują, że wybór określonego zachowania problemowego przez młodzież szkolną zwiększa prawdopodobieństwo jej zaangażowania w inne zachowania ryzykowne niebezpieczne dla zdrowia i życia. Są to m.in.: picie alkoholu, palenie papierosów, używanie narkotyków i leków psychotropowych, zaniedbywanie obowiązków szkolnych, przedwczesna aktywność seksualna, stosowanie przemocy (fizycznej, psychicznej), agresja oraz akty wandalizmu i chuligaństwa.
Jednocześnie wskazuje się, że czynnikami determinującymi do tego typu zachowań są również status społeczno-ekonomiczny rodziny, jej struktura, jakość relacji z rodzicami i rówieśnikami, odczuwane wsparcie, kontrola i monitoring ze strony rodziców, normy społeczne.
Z danych wynika, że najczęściej używaną przez młodzież substancją psychoaktywną jest alkohol. Jednocześnie jednak stosowanie używek przez uczniów szkół ponadpodstawowych może być zróżnicowane w zależności od typu szkoły (liceum, technikum, szkoła zawodowa). Z kolei wybór szkoły może zależeć z jednej strony od środowiska wychowawczego, które kształtuje w młodym człowieku określony system wartości, a także modelu rodziny w jakim żyje czy aktualna „moda” na określony typ kształcenia. Z drugiej zaś strony wybór ten może być podyktowany zainteresowaniami danego ucznia.
Badanie wśród uczniów szkół ponadpodstawowych
Najnowsze badania miały na celu określenie czynników, które wpływają na stosowanie używek przez uczniów szkoły ponadpodstawowej z uwzględnieniem jej typu. W tym celu postawiono trzy tezy:
- Czy występuje zróżnicowanie w zakresie palenia papierosów, spożywania alkoholu oraz zażywania leków uspokajających przez uczniów szkoły zawodowej i technikum?
- Czy płeć i wiek badanych osób różnicują częstość spożywania przez nich alkoholu, zażywania leków uspokajających oraz palenia papierosów?
- Które zmienne są predyktorami stosowania używek (picia alkoholu, palenia tytoniu) i leków uspokajających przez uczniów szkoły ponadpodstawowej?
Przebieg badania
Badania ankietowe przeprowadzono na grupie 350 uczniów technicznych szkół ponadpodstawowych (szkoła zawodowa i technikum) w wieku 14-20 lat. W badaniach uczestniczyło w sumie 151 dziewcząt (43,1%) i 199 chłopców (56,9%). Pytano między innymi o czynniki socjodemograficzne: płeć, wiek; mieszkanie z rodzicami, wsparcie osoby, której mogę zwierzyć się z kłopotów (tak, nie), a także następujące zmienne: nadużywanie alkoholu w rodzinie (tak, nie), zaburzenia psychiczne w rodzinie (tak, nie), palenie papierosów przez uczniów (tak, nie), zażywanie leków uspokajających (tak, nie) i spożywanie alkoholu (nie piję, piję kilka razy w roku lub rzadziej, piję raz w miesiącu lub częściej). Wśród uczniów poszukiwano różnic i podobieństw w każdym z obszarów. Przeprowadzone badania wykazały, że prawdopodobieństwo stosowania używek i leków uspokajających przez uczniów może być związane z typem szkoły.
Wnioski z badań
Odsetek uczniów palących papierosy i stosujących leki uspokajające jest zróżnicowany w zależności od typu szkoły ponadpodstawowej. Okazało się, że uczniowie szkoły zawodowej (co trzeci z nich) częściej palą papierosy i rzadziej przyjmują leki uspokajające niż uczniowie technikum. Płeć nie różnicowała palaczy – odsetek dziewcząt i chłopców palących papierosy był porównywalny.
Dziewczęta za to dwa razy częściej stosują leki uspokajające. Jak wskazano w raporcie „zażywanie leków uspokajających przez młodzież jest zjawiskiem bardzo złożonym i zależy np. od umiejętności radzenia sobie ze stresem, świadomości zagrożeń, używania tych leków przez członków rodzin i rówieśników”. Zauważono także, że uczniowie technikum częściej stosowali leki uspokajające niż uczniowie szkoły zawodowej. Przyczyną może być wyższy poziom nauczania i większe wymagania, a co za tym idzie – większe obciążenie psychiczne uczniów.
Używką, po którą uczniowie sięgają najczęściej, jest alkohol. Dotyczy to prawie połowy z nich. Natomiast rzadziej sięgają po niego uczennice niż uczniowie. Odsetek niepijących alkoholu dziewcząt (21,4%) był niższy o 8% niż niepijących chłopców (29,4%). Częstotliwość picia alkoholu była porównywalna w obu szkołach, jednak wśród uczniów technikum odnotowano niemal trzykrotnie wyższy odsetek osób deklarujących problem nadużywania alkoholu w rodzinie. To mogło rzutować na bezpośrednie jego spożywanie przez uczniów.
W badaniach analizowano także wiek uczniów. Okazuje się, że im starszy uczeń, tym stosowanie wielu używek staje się bardziej powszechne. Starsi uczniowie, w porównaniu z młodszymi, częściej spożywali alkohol i palili papierosy. W przedziale od 17. do 20. roku życia odsetek osób palących był ponad trzykrotnie wyższy niż u osób w wieku od 14 do 16 lat. Co jednak ciekawe, przyjmowanie leków uspokajających przez uczniów jest niezależne od ich wieku.
Czynniki determinujące sięganie po używki
Wśród predyktorów palenia papierosów w grupie uczniów szkół ponadpodstawowych są: spożywanie alkoholu, przyjmowanie leków uspokajających, wiek i typ szkoły. Z badań wynika również, że istotne okazały się obciążenia rodzinne związane kolejno z występowaniem zaburzeń psychicznych w rodzinie i nadużywaniem alkoholu, a także w mniejszym stopniu – płeć (kobiety są bardziej narażone).
Jak jednak podkreślono „najsilniejszym czynnikiem determinującym spożywanie alkoholu, upijanie się oraz problemy wynikające z picia są subiektywne normy sprzyjające używaniu substancji psychoaktywnych. Autorzy podkreślają znaczenie pewnych cech osobowości, impulsywności, niskiej samokontroli, a istotną rolę przypisują określonym relacjom z rówieśnikami i rozpowszechnieniu problemów alkoholowych wśród znajomych dorosłych”. Ponieważ część uczniów może ulec presji grupy, niezwykle ważna jest rola rodziców i szkoły w kształtowaniu dojrzałych postaw młodych osób.
Źródło:
„Czynniki determinujące stosowanie używek i leków uspokajających przez uczniów szkoły ponadpodstawowej”, Krzysztof Horoszkiewicz, Ewa Marcisz-Dyla, Czesław Marcisz, 2022
Zostaw swój komentarz:
Dodaj komentarz