Jak wyjść z uzależnienia? Czynniki wspierające zmianę. Wyniki badań

Uzależnienie od alkoholu jest światowym problemem społecznym. Dokonywano różnego rodzaju przeglądu czynników skłaniających osoby uzależnione do rozpoczęcia używania alkoholu, podejmowania leczenia i kontynuowania drogi zdrowienia. Badania były również przeprowadzane z braniem pod uwagę różnych podejść teoretycznych. Opisywane badanie jest o tyle ciekawe, że przeprowadzono je w innym kręgu kulturowym niż Zachodni, a mianowicie było wykonane w Indiach. Było to badanie jakościowe opierające się na wywiadach z pacjentami oraz profesjonalistami. W bieżącym badaniu poruszane kwestie odnoszono do transteoretycznego modelu zmiany. Jak wyjść z uzależnienia i co jest pomocne? O tym poniżej.

Dla przypomnienia: transteoretyczny model zmiany odnosi się do pięciu etapów, przez które przechodzi dana osoba na drodze zmiany. Są to kolejno etapy: prekontemplacji, kontemplacji, przygotowania, działania i utrzymania. Jest to o tyle ciekawy model, że obejmuje cechy charakterystyczne każdego z tych etapów, jego elementy poznawcze oraz czynniki przyczyniające się do skuteczności przechodzenia na kolejne z nich.

Prezentowane badanie przeprowadzono w sierpniu i wrześniu 2017 roku. Wzięły w nim udział dwie grupy: osoby utrzymujące abstynencję od minimum 2 miesięcy, czyli będące na etapie działania i podtrzymania oraz specjaliści ds. zdrowia świadczący usługi w placówce udzielającej pomocy osobom z uzależnieniem i ich rodzinom.

Badanie polegało na przeprowadzaniu pogłębionych wywiadów z osobami z uzależnianiem, które kładły nacisk na powody inicjacji alkoholowej, a następnie motywacji do leczenia i kontynuowania abstynencji. Natomiast specjalistów zasadniczo pytano o wyzwania przed jakimi stają w czasie udzielania pomocy, jakie interwencje według nich są efektywne oraz jakie czynniki leżą u podłoża rezygnacji z abstynencji i utrzymywania jej. Dokonano także przeglądu dokumentacji medycznej.

Motywacją do poszukiwania pomocy relacjonowaną przez badanych była w głównej mierze znaczna liczba strat o różnym charakterze, ale najczęściej odnosząca się do negatywnych zmian w rodzinie, problemów bądź utraty pracy oraz utrata szacunku wśród krewnych i znajomych.

Czynniki wspomagające utrzymywanie abstynencji podzielono na społeczne, indywidualne i instytucjonalne.

Czynnikami społecznymi były wszelkie formy wsparcia udzielane przez rodzinę i bliskich. Te formy to m.in. towarzyszenie, wsparcie emocjonalne, finansowe czy uczestniczenie w procesie leczenia poprzez uzyskiwanie informacji na temat uzależnienia.

Czynnikami indywidualnymi były chęć zmiany, zaangażowanie się w powrót i pełnienie zaniedbanych ról społecznych oraz w alternatywne aktywności, czyli hobby, a także aktywne poszukiwanie wsparcia u rodziny i bliskich, w grupach samopomocowych i zgłaszanie się na konsultacje do profesjonalistów.

Natomiast czynniki instytucjonalne umożliwiające i wspierające zmianę to pomoc farmakologiczna w odstawieniu alkoholu, zindywidualizowane rozwiązania problemów związanych z uzależnieniem (od problemów neurologicznych, przez związane z niską samooceną po naukę rozpoznawania, nazywania i radzenia sobie z emocjami), zapewnienie dostępu do profesjonalistów różnych modalności i grup wsparcia.

Z perspektywy profesjonalistów czynnikami wzmacniającymi wprowadzanie zmian u osób z uzależnieniem są również wieloaspektowe i zindywidualizowane plany leczenia, włączanie rodziny w proces terapii, zwłaszcza poprzez edukację oraz motywowanie do uczestnictwa, oraz tworzenie nowych grup samopomocowych.

Czytaj też: Rodzina, społeczność terapeutyczna i grupa wsparcia w początkach abstynencji

Odnosząc natomiast relacje uczestników badania do transteoretycznego modelu zmiany potwierdzono, że w fazie prekontemplacji, gdy osoba z uzależnieniem nie ma świadomości swego problemu, ważnym jest edukacja na temat skutków używania substancji i działania, zmierzające do zinternalizowania przez nią świadomości problemu, która staje się czynnikiem motywującym do zmiany. Na etapie przygotowania, zwiększenie dostępności do miejsc udzielających profesjonalnej pomocy potrzebującym pozwala na oszczędzenie im korzystania z różnych metod, które – gdy nie są skuteczne – osłabiają nadzieję, motywację i wiarę w zmianę. Dlatego też różnorodne formy oddziaływania w takiej placówce, do której zgłaszają się osoby z uzależnieniem, czyli będące na etapie działania, mają szansę przywrócenia im poczucia skuteczności. Na etapie podtrzymania w badaniu wykazano, że najskuteczniejszym czynnikiem jest udział w grupach samopomocowych.

Źródło:

Yamarthi P., Kannuri N.K., Enabling factorsfor behavior change among people with alcohol dependency: An exploratory study in a mental health-care facility, Indian Journal of Public Health, 2019, 63, 3, 233-238.