Uzależnienie wyzwaniem dla całej rodziny

Jak to się dzieje, że gdy jedna osoba pije, to cała rodzina odczuwa tego skutki? Problemy wynikające z uzależnienia dotykają nie tylko samą osobę uzależnioną, ale cały system rodzinny (rodzice, partnerzy, opiekunowie i dzieci). Nadużywanie alkoholu i konsekwencje stają się osią centralną, wokół której układa się życie całej rodziny.

Rodzina z problemem alkoholowym staje się systemem, w którym obieg informacji i interakcji z innymi jest zamknięty. Rodzina to układ połączonych ze sobą osób, więc gdy zachodzi w nim jakaś zmiana, transformuje się cały system. Gdy część układu choruje i zachwiana zostaje równowaga, to zaczyna chorować całość. Najważniejszym zadaniem rodziny jako systemu staje się wówczas powrót do wcześniejszego porządku.

W przypadku zaburzenia funkcjonowania rytmu wynikającego z uzależnienia jednego członka, cała rodzina musi współpracować, by to przezwyciężyć. Wspólna praca przynosi lepsze rezultaty nie tylko w leczeniu zaburzonego funkcjonowania, ale także w jego profilaktyce. Relacje rodzinne są kluczowym czynnikiem przeciwdziałającym rozwojowi uzależnień, stąd wspierające rodzicielstwo chroni dzieci przed sięganiem po używki.

Wiele badań potwierdza wzajemny związek między funkcjonowaniem rodziny a używaniem substancji psychoaktywnych przez ich członków. Wysoki poziom dysfunkcji i konfliktów rodziców oraz niskie wsparcie ze strony rodziny mogą przyczyniać się do używania substancji wśród dorastających dzieci, tak samo jak posiadanie rodzica/rodziców już nadużywających/uzależnionych.

Istnieją różnice między systemową terapią uzależnienia a terapią obejmującą osobę zażywającą substancję wraz z angażowaniem członków jej najbliższej rodziny. Terapia rodzinna obejmuje specyficzne, skoncentrowane leczenie dotyczące ról rodzinnych, relacji, granic i funkcjonowania rodziny jako systemu. Sesje terapeutyczne odbywają się wspólnie w określonym czasie i w określonych warunkach.

Terapia indywidualna angażująca członków rodziny polega na współpracy mniej ustrukturyzowanej, np. psychoedukacji rodziców, wielorodzinnych grupach wsparcia, czytaniu prac pisanych na terapiach stacjonarnych, itp. Obie metody są o wiele skuteczniejsze niż indywidualna terapia uzależnień. Niestety, jedna i druga metoda ma swoje ograniczenia.

Czasami rodzina nie może lub nie powinna uczestniczyć w terapii bliskiej osoby, która cierpi z powodu uzależnienia. Czasem, nawet jeśli istnieje możliwość uczestnictwa, przeszkadza brak chęci i zaangażowania. Może to wynikać z uprzedzeń, wstydu, przeciążenia psychicznego czy wielu innych powodów. Powodem może być także brak świadomości i  nie postrzeganie choroby jednej osoby jako problemu całej rodziny, m.in. dlatego, że takie przyznanie mogłoby godzić w dobre imię rodziny, świadczyć o jej dysfunkcji. Przeszkodą może być również uznanie istnienia uzależnienia jako stanu, który musi być długotrwale leczony. Co za tym idzie, sięgnięcie po pomoc z zewnątrz może być kłopotliwe. Ten powód dotyczy szczególnie rodzin zamieszkujących małe miejscowości i wsie, gdzie potocznie mówiąc, wszyscy się znają i wszyscy wszystko o sobie wiedzą.

Biorąc pod uwagę fakt, że większą skuteczność w przypadku uzależnienia mają terapia par, systemowa terapia rodzinna czy terapia angażująca bliskich członków rodzin w porównaniu z terapią indywidualną i grupową, takie formy pomocy psychologicznej powinny być oferowane w pierwszej kolejności. Aby zapobiec rozwojowi zaburzeń w rodzinie warto dbać o stabilne środowisko systemu jako całości, poczucie bezpieczeństwa wszystkich jego członków, poczucie przynależności, możliwość otwartej komunikacji oraz wzajemne wsparcie.

Źródła:

Brody, G. H., Beach, S. R., Philibert, R. A., Chen, Y., Murry, V. M. i Brown, A. C. (2009). Parenting moderates a genetic vulnerability factor in longitudinal increases in youths’ substance use. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 77(1), 1–11.

Carr, A. (2019). Family therapy and systemic interventions for child-focused problems: the current evidence base. Journal of Family Therapy, 41, 153-213.

Fals-Stewart, W., Lam, W. i Kelley, M. L. (2009). Learning sobriety together: Behavioural couples therapy for alcoholism and drug abuse. Journal of Family Therapy, 31, 115–125.

Hogue, A., Schumm, J. A., MacLean, A., Bobek, M. (2022). Couple and family therapy for substance use disorders: Evidence-based update 2010-2019. Journal of Marital and Family Therapy, 48(1), 178-203.

Namysłowska, J. (1997). Terapia rodzin. Springer PWN.

Rowe, C. L. (2012). Family therapy for drug abuse: review and updates 2003-2010. Journal of Marital and Family Therapy, 38(1), 59–81.

Tambling, R. R., Russell, B. i D’Aniello, C. (2022). Where is the Family in Young Adult Substance Use Treatment? The Case for Systemic Family Therapy for Young Adults with Substance Use Disorders. International Journal of Mental Health and Addition, 20, 1659–1670.

Tobler, A. L. i Komro, K. A. (2010). Trajectories of parental monitoring and communication and effects on drug use among urban young adolescents. The Journal of Adolescent Health, 46(6), 560–568.