Schorzenia poważnie uszkadzające mózg w przebiegu uzależnienia

Wiele osób pijących szkodliwie, a także uzależnionych od alkoholu, ma tendencję do lekceważenia negatywnych skutków picia alkoholu. Minimalizują zagrożenia wynikającego z długotrwałego i systematycznego picia, najczęściej nie zdając sobie sprawy, że w przebiegu uzależnienia mogą rozwijać się bardzo poważne choroby, prowadzące do trwałych uszkodzeń mózgu i zaburzeń, których konsekwencje nie znikną nawet przy utrzymaniu abstynencji.

Do najpoważniejszych chorób będących konsekwencją długotrwałego spożywania alkoholu i należą:

• Zespół Wernickego-Korsakowa
• Otępienie alkoholowe
• Encefalopatia wątrobowa
• Alkoholowy zanik mózgu

Zespół Wernickego-Korsakowa (encefalopatia alkoholowa)

Zespół Wernickiego-Korsakowa charakteryzuje się niemożnością zapamiętywania nowych zdarzeń i uczenia się nowych informacji w wyniku toksycznego działania alkoholu, przy jednoczesnym niedoborze witamin (głównie tiaminy, czyli witaminy B1).

Zespół Wernickego-Korsakowa składa się z dwóch syndromów:

• encefalopatii Wernickego, czyli krótkotrwałego i ostrego stanu obejmującego plątanie umysłowe, porażenie nerwów odpowiedzialnych za poruszanie oczami (tzw. zakłócenia okoruchowe) i ruchy mimowolne oraz trudności w koordynacji mięśni, niemożność chodzenia;
• psychozy Korsakowa, czyli długotrwałego, wyniszczającego stanu, powstającego u około 80-90% uzależnionych z encefalopatią Wernickego. Charakteryzuje się uporczywymi problemami z uczeniem się i pamięcią, w tym niepamięcią wsteczną (trudności z przypominaniem sobie starych informacji) i niepamięcią następczą (trudności z zapamiętaniem nowych informacji).

Jak tłumaczy Elżbieta Grabarczyk-Ponimasz, psycholog i specjalistka psychoterapii uzależnień z ponad dwudziestoletnim doświadczeniem w pracy z osobami uzależnionymi, u chorych pojawiają się konfabulacje, mające za zadanie wypełnić luki w pamięci. Pacjent nie pamięta rozmów, które odbyły się przed godziną. Traci poczucie czasu, nie jest w stanie ustalić chronologii dat, ma również zaburzone postrzeganie przestrzeni oraz problemy z myśleniem abstrakcyjnym.

Leczenie zespołu Wernickego-Korsakowa polega na podawaniu dożylnie dużych dawek witaminy B1 w celu uzupełnienia jej drastycznego niedoboru. Jednak zmiany, które zaszły w obrębie mózgu, są trudne do całkowitego wyleczenia. Jedynie u 25% chorych objawy zespołu Korsakowa ustępują całkowicie, u połowy częściowo, a u pozostałych leczenie nie przynosi efektów. Badania pośmiertne przeprowadzane na osobach uzależnionych od alkoholu wykazują, że u ok. 3% osób uzależnionych występują zmiany w mózgu charakterystyczne dla zespołu Korsakowa.

Otępienie alkoholowe (demencja alkoholowa)

Zespól Wernickego-Korsakowa z powodu pewnych podobieństw w objawach bywa mylony z innym poważnym zaburzeniem – demencją alkoholową. Zasadniczą różnicę obu tych chorób stanowi ich przyczyna. O ile zespół Wernickego-Korsakowa jest mocno związany z niedoborem witaminy B1 i może się pojawić niezależnie od wieku pacjenta, to demencja alkoholowa pojawia się zazwyczaj po 60. roku życia, choć jej objawy mogą się pojawić również u pacjentów młodszych.

„Otępienie alkoholowe charakteryzuje się upośledzeniem wyższych funkcji korowych, takich jak pamięć, orientacja, uczenie się, zdolność abstrakcyjnego i logicznego myślenia, umiejętność planowania i organizacji. Pojawiają się również zaburzenia motywacji i zaburzenia zachowań społecznych”. – wyjaśnia Elżbieta Grabarczyk-Ponimasz.

Chory ma trudności z mową, przestaje rozumieć, co się wokół niego dzieje, i nie jest w stanie zaspokajać podstawowych potrzeb. Dochodzi do tego drażliwość i niekontrolowane wybuchy złości, a czasami nieuzasadniona euforia. Zmiany występujące w otępieniu alkoholowym czasami przypominają chorobę Alzheimera.

Niestety w tej chorobie rokowania nie są pomyślne. Nieleczona demencja alkoholowa prowadzi do nieodwracalnych uszkodzeń mózgu, a nawet śmierci. O ile u pacjentów bez otępienia alkoholowego abstynencja wiąże się z możliwością poprawy lub normalizacji większości funkcji poznawczych, to przy otępieniu możliwe jest jedynie wyhamowanie postępu zmian.

Encefalopatia wątrobowa

Marskość wątroby będąca skutkiem długotrwałego, nadmiernego picia alkoholu, może doprowadzić do uszkodzenia mózgu w wyniku encefalopatii wątrobowej. W wyniku uszkodzenia przez alkohol komórek wątroby do mózgu dostają się duże ilości amoniaku i manganu, niszcząc komórki mózgowe.

Encefalopatia wątrobowa charakteryzuje się zmianami we wzorcach snu, nastroju i osobowości, może powodować lęk i depresję. Prowadzi także do zmian w funkcjonowaniu poznawczym. U chorych obserwuje się skrócony czas uwagi i koncentracji, problemy z koordynacją ruchową, pojawia się u nich drżenie lub trzepotanie rąk. W najpoważniejszych przypadkach pacjenci zapadają w śpiączkę wątrobową, która może prowadzić do śmierci.

Alkoholowy zanik mózgu (cerebellopatia alkoholowa)

Alkoholowy zanik mózgu ma charakter postępujący i może rozwinąć się nawet po okresie abstynencji. Polega na atrofii i degeneracji niektórych partii mózgu i móżdżku, przede wszystkim istoty szarej, odpowiedzialnej za planowanie, pamięć, emocje, kontrolę impulsów, funkcje intelektualne i procesy myślowe, a także układu limbicznego i kory mózgowej, a w szczególności płata czołowego, którego uszkodzenie objawia się wzrostem impulsywności. Największe uszkodzenia powstają w komórkach mózgowych tych osób, które nadużywały alkoholu w młodym wieku.

Osoba z alkoholowym zanikiem mózgu mówi w charakterystyczny sposób, jakby skandowała słowa. U chorych, nawet po długim okresie abstynencji, utrzymuje się drżenie kończyn, przypominające chorobę Parkinsona.

Objawy otępienie ulegają stopniowemu nasileniu. Chory traci orientację w czasie i przestrzeni, a jego stan systematycznie się pogarsza. Jak wyjaśnia Elżbieta Grabarczyk-Ponimasz, u osób chorych na alkoholowy zanik mózgu pojawiają się zaburzenia pamięci. Pacjent zapomina słów, a także myli osoby. Zauważalne są zaburzenia procesów myślowych, zaburzenia funkcji poznawczych, w tym niemożność przyswajania nowych informacji. Regresowi ulegają zdolności językowe i umiejętność liczenia, pojawiają także się niestosowne i infantylne zachowania.

Nieleczony alkoholowy zanik mózgu bez zachowanej abstynencji skutkuje pogłębieniem zaburzeń otępiennych i nasileniem objawów demencji. Ostatecznie pacjent zupełnie traci sprawność psychofizyczną i umiera.

Czy zaburzenia poznawcze w przebiegu uzależnienia od alkoholu są odwracalne?

„Przy zachowaniu abstynencji niektóre upośledzenia funkcji poznawczych spowodowane piciem alkoholu cofają się. Bezpośrednio po odtruciu u uzależnionych pacjentów często widoczne jest upośledzenie niektórych funkcji, w szczególności związanych z rozwiązywaniem problemów, pamięcią krótkotrwałą i zdolnościami wzrokowo-przestrzennymi. – tłumaczy Elżbieta Grabarczyk-Ponimasz. – Natomiast u zachowujących abstynencję, zdrowiejących alkoholików, w okresie kilku miesięcy do roku, następuje stopniowa poprawa w zakresie pamięci operacyjnej, funkcji wzrokowo-przestrzennych i uwagi. Towarzyszy temu znaczny przyrost objętości tkanki mózgowej, czego nie obserwuje się u tych uzależnionych, którzy abstynencji nie zachowują.”

Niestety w przypadku najpoważniejszych uszkodzeń zmiany są nieodwracalne.

Elżbieta Grabarczyk-Ponimasz – psycholog z ponad 20-letnim doświadczeniem w pracy terapeutycznej i szkoleniowej, certyfikowana specjalistka psychoterapii uzależnień i mediatorka. Autorka e-booków oraz licznych artykułów popularyzujących wiedzę z zakresu psychologii i psychoterapii, a szczególnie przeciwdziałania dyskryminacji i przemocy.  Przez kilkanaście lat pracowała w Ośrodku Rehabilitacyjnym dla Uzależnionych od Substancji Psychoaktywnych „Wapienica” w Bielsku-Białej. Współpracowała z Młodzieżowym Ośrodkiem Rehabilitacyjnym Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności w Kazuniu-Bielanach oraz Krótkoterminowym Ośrodkiem Leczenia Terapii i Rehabilitacji Uzależnień w Warszawie. Doświadczenie zdobywała również w poradniach zdrowia psychicznego i oddziałach szpitalnych, a także uczestnicząc w różnorodnych projektach. Obecnie pracuje w Poradni Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia na warszawskim Mokotowie oraz prowadzi własną praktykę terapeutyczną, w której udziela wsparcia osobom znajdującym się w kryzysowych momentach życia i borykającym się z trudnościami interpersonalnymi, zaburzeniami nerwicowymi, depresją, a także uzależnieniami i współuzależnieniem.