„Podczas zajęć pacjenci nabywają wiedzę na temat swoich indywidualnych, specyficznych wyzwalaczy i sygnałów ostrzegawczych nawrotu. Uczestnicy uzyskują informacje, jak reagować, gdy rozpoznają u siebie nawrót, aby go zatrzymać oraz jakie zachowania będą go pogłębiać czy wręcz nadawać mu szybsze tempo. Poza tym ćwiczą umiejętność słuchania informacji zwrotnych, analizowania ich, patrzenia na siebie i swoją sytuację z różnych punktów widzenia oraz proszenia o pomoc.” Jakie cele i założenia ma program zapobiegania nawrotom w terapii uzależnienia od alkoholu? O tym m.in. rozmawiamy z Magdaleną Pachciarek, psycholog i specjalistką psychoterapii uzależnień.
Redakcja: Program zapobiegania nawrotom jest kierowany do osób, które mają już pewną wiedzę dotyczącą mechanizmów uzależnienia od alkoholu. Czy to oznacza, że aby móc korzystać z takiego programu trzeba mieć ukończony podstawowy etap leczenia uzależnienia?
Magdalena Pachciarek: Na wstępie dziękuję Pani za ponowne zaproszenie do rozmowy. Niewątpliwie temat nawrotów w uzależnieniach jest istotny dla osób uzależnionych, ich bliskich oraz terapeutów. Wracając do Pani pytania: tak, generalnie programy zapobiegania nawrotom są kierowane do osób mających już wiedzę na temat mechanizmów uzależnienia. Najczęściej do tych programów są włączane osoby po ukończonym programie podstawowym. Musimy jednak pamiętać, że pacjenci mogą uznać, pomimo sugestii, że chcą zakończyć terapię na etapie podstawowym (czasem zdarza się, że nawet tego nie kończą). Źródła takiej decyzji mogą być różnorakie i warto je rozpoznać podczas rozmów z pacjentem. Niemniej i tak ostateczna decyzja należy do niego. To ważny aspekt życia z uzależnieniem – wzięcie za nie odpowiedzialności. Gdy pacjent decyduje, by nie uczestniczyć w programie zapobiegania nawrotom, warto dać mu informacje na temat tej oferty, by mógł z niej skorzystać w późniejszym czasie, jeśli jego decyzja ulegnie zmianie.
W jakiej formie jest realizowany ten program?
M.P.: Program zapobiegania nawrotom jest składową terapii uzależnienia. Kiedy rozmawiałyśmy poprzednim razem mówiłam, że nawrót jest nieodłącznym elementem zmiany, każdej zmiany, którą się wprowadza. Tym samym występuje u osób decydujących się na tak poważną zmianę, jaką jest trzeźwienie. Nauczenie się odpowiedzialnego życia z uzależnieniem oznacza nabycie umiejętności rozpoznawania i radzenia sobie w sytuacji nawrotowej. Z tego też powodu programy terapii uzależnień uwzględniają programy zapobiegania nawrotom. Zasadniczo są one realizowane w formie grupowej, a spotkania odbywają się raz w tygodniu. Bywają też programy realizowane w warunkach stacjonarnych. Wymiana doświadczeń między uczestnikami pozwala zwiększać efektywność oddziaływań terapeutycznych.
Istotnym aspektem pracy terapeutycznej jest przymierze terapeutyczne, czyli obustronna zgoda terapeuty i pacjenta co do celów terapii oraz jej metod, a także pozytywna więź, w której duże znaczenie odgrywają zaufanie i wzajemny szacunek. Wspominam o tym tutaj, ponieważ pomimo naszego (terapeuty) przekonania i zaufania do pracy grupowej, pacjent może się na nią nie zdecydować. Oczywiście warto omówić przyczyny takiej decyzji, ale może ona i tak nie ulec zmianie. W takiej sytuacji ważnym i odpowiedzialnym wobec takiego pacjenta jest realizowanie programu zapobiegania nawrotom w kontakcie indywidualnym.
Czy są jakieś inne „kryteria” uczestnictwa w programie zapobiegania nawrotom poza podstawową wiedzę na temat uzależnienia i umiejętności rozpoznawania nawrotu choroby w swoim życiu?
M.P.: Stawiany jest także warunek dotyczący długości trwania abstynencji. Zdarzają się również sytuacje, w których do terapeuty zgłasza się pacjent utrzymujący abstynencję od dłuższego czasu, trzeźwiejący, u którego rozpoznajemy nawrót, bądź on sam przychodzi z taką autodiagnozą. Uważam, że celowym jest włączenie go do takiego programu i „nadrobienie” podstaw dotyczących mechanizmów choroby w kontakcie indywidualnym, czy ustalenie równoczesnego uczestnictwa w obu programach. Takie sytuacje wymagają ustaleń z pacjentem i zespołem terapeutycznym.
Czy w programie zapobiegania nawrotom mogą uczestniczyć bliscy osób uzależnionych od alkoholu?
M.P.: Pomoc rodzinom i bliskim osoby uzależnionej to w ogóle inny bardzo obszerny i ważny temat. Pozwolę sobie poświęcić temu trochę więcej miejsca. Uzależnienie jest chorobą dotykającą całego systemu rodzinnego. Bliscy borykają się z różnymi problemami wynikającymi z funkcjonowania w ciągłym stresie. Określa się je mianem zaburzeń adaptacyjnych czy – bardziej powszechnie – współuzależnieniem (co jest niefortunnym określeniem wobec rodziców osoby uzależnionej, ale wobec nich bywa też stosowane). Oczywiście nie każda osoba bliska czy członek rodziny jest od razu osobą współuzależnioną z samego faktu, że jest w otoczeniu osoby uzależnionej. Funkcjonowanie jednak w bliskim otoczeniu osoby z problemem uzależnienia powoduje wykształcenie zachowań i postaw przystosowawczych (czyli właśnie adaptacyjnych). Jeśli są niekonstruktywne to z czasem powodują przejmowanie odpowiedzialności za osobę uzależnioną, zaniedbywanie siebie i własnych potrzeb, utrzymujące się poczucie winy i lęku. Często osoby te cierpią na depresję i choroby somatyczne o podłożu psychicznym (bądź choroby somatyczne, które mają, ulegają nasileniu ze względu na zaniedbywanie siebie). Szczerze mówiąc, nawet jeśli nie dojdzie do wykształcenia się zespołu postaw charakteryzujących współuzależnienie, to trudno wyobrazić sobie, by funkcjonowanie w ciągłym stresie obyło się bez jakichkolwiek konsekwencji. Nie zapominajmy także o dzieciach funkcjonujących w takim systemie, które z tego powodu niejednokrotnie doświadczają licznych problemów emocjonalnych i psychologicznych.
Wracając do Pani pytania, objęcie pomocą terapeutyczną bliskich osoby uzależnionej jest bardzo istotne. Osoby te mają jednak odrębną ofertę dedykowaną dla siebie. Uwzględnia ona specyficzne trudności i problemy osób bliskich osoby uzależnionej. W kontekście nawrotu to faktem jest, że osoby bliskie niejednokrotnie wcześniej i trafnie rozpoznają rozpoczynający się proces nawrotu. Uczy się je jak postępować w takiej sytuacji w sposób, który będzie konstruktywny dla obu stron. Natomiast osoby uzależnione motywuje się do zaangażowania osób znaczących w swój proces zdrowienia i instruowanie ich, w jaki sposób miały by reagować.
Na czym polega praca nad zapobieganiem nawrotom choroby alkoholowej?
M.P.: Koncentruje się ona na pogłębianiu wiedzy na temat uzależnienia i umiejętności rozpoznawania przejawów mechanizmów choroby w codziennym życiu, sposobie myślenia, przeżywania i bycia w relacjach. Podczas zajęć pacjenci nabywają wiedzę także na temat swoich indywidualnych specyficznych wyzwalaczy i sygnałów ostrzegawczych nawrotu, które odnoszą się właśnie do sfery poznawczej, emocjonalnej i behawioralnej. Ponadto motywuje się pacjentów do wprowadzania zmian pozwalających na stabilizowanie sytuacji zawodowej, rodzinnej, związkowej, a także niejednokrotnie prawnej, finansowej i socjalnej. Są to elementy procesu zdrowienia, ale również czynniki zewnętrzne mające wpływ na powrót do czynnego nałogu. Podczas spotkań uczestnicy uzyskują informacje, jak reagować, gdy rozpoznają u siebie nawrót, aby go zatrzymać oraz jakie zachowania będą go pogłębiać czy wręcz nadawać mu szybsze tempo. Niektórzy podejmują z pacjentami temat reagowania w sytuacji, gdy jednak pacjent złamie abstynencję mimo podejmowanych starań, by nie wrócić do nałogu w takiej formie i intensywności jak w przeszłości.
Jakie nowe umiejętności zyskuje osoba uzależniona dzięki udziale w programie zapobiegania nawrotom?
M.P.: Poza omówionymi wcześniej kwestiami, wiele grup zapobiegania nawrotom prowadzonych jest w taki sposób, że część spotkania zawiera elementy grupy wsparcia, czyli swobodną rozmowę między uczestnikami. Staje się to okazją do pracy nad umiejętnościami interpersonalnymi, nawet jeśli dzieje się to w małym stopniu. Pacjenci dzielą się swymi bieżącymi doświadczeniami – sukcesami, porażkami, wątpliwościami. Tym samym nabywają i utrwalają umiejętność otwartego opisywania swoich stanów wewnętrznych. Ćwiczą umiejętność słuchania informacji zwrotnych, analizowania ich, patrzenia na siebie i swoją sytuację z różnych punktów widzenia oraz proszenia o pomoc. Słuchanie innych jest także dobrym treningiem w zaciekawianiu się i interesowania drugim człowiekiem. Inne umiejętności to radzenie sobie ze stresem, świadomość własnych zasobów oraz obszarów deficytowych. Czasem program zawiera w sobie elementy treningu asertywności bądź uczestnicy w zależności od indywidualnego zapotrzebowania są motywowani do wzięcia udziału w takowym. Pogłębiona praca nad nałogiem ujawnia czasem głębsze problemy uczestników i otrzymują wtedy także sugestie dotyczące wzięcia udziału w psychoterapii w późniejszym okresie utrzymywania abstynencji czy okresowego bądź regularnego kontaktu z lekarzem psychiatrą.
Czy każda placówka leczenia uzależnień oferuje program zapobiegania nawrotom?
M.P.: Z pewnością każda placówka dąży do tego, żeby taki program mieć. Z przyczyn kadrowych czy finansowych nie zawsze jednak może sobie na to pozwolić w formie grupowej. Terapeuci realizują go więc w terapii indywidualnej. Natomiast praktycznie w każdym większym mieście w Poradniach taka oferta terapeutyczna dla osób uzależnionych jest dostępna. Listy placówek wraz z ich ofertami terapeutycznymi dostępne są na stronach internetowych Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Krajowego Biura do spraw Przeciwdziałania Narkomanii. Również Państwa portal jest dobrym źródłem świeżych informacji na ten temat.
Dziękuję za rozmowę.
Czytaj też: Nawrót choroby – co robić, by nie wrócić do picia?
Magdalena Pachciarek – psycholog, certyfikowana specjalistka psychoterapii uzależnień, w trakcje szkolenia psychoterapeutycznego w Instytucje Analizy Grupowej „Rasztów”. Od wielu lat pracuje w placówkach stacjonarnych, obecnie w Krótkoterminowym Ośrodku Terapii i Rehabilitacji Uzależnień MONAR w Budach Zosinych. Pracowała także w poradni, gdzie prowadziła terapię indywidualna i grupowa, zarówno osób uzależnionych jak i ich bliskich, a także grupę zapobiegania nawrotom.
Zostaw swój komentarz:
Dodaj komentarz