Zaspokojenie i frustracja potrzeb psychologicznych a nawrót w uzależnieniu od alkoholu

Zaspokajanie podstawowych potrzeb psychologicznych jest bardzo ważne w kontekście dochodzenia do trzeźwości, a także radzenia sobie z zagrożeniami dotyczącymi trwania w abstynencji. Wspieranie zaspokojenia potrzeb jest więc niezwykle istotnym elementem w terapii uzależnienia. Jednocześnie, co wynika z teorii autodeterminacji, zaspokojenie potrzeb psychologicznych jest warunkiem dobrostanu psychicznego i fizycznego oraz rozwoju osobistego. Natomiast frustracja – przeciwnie – może prowadzić nie tylko do braku dobrostanu, ale także nawrotu uzależnienia.

Potrzeby psychologiczne – czym jest teoria autodeterminacji?

Wskazuje ona trzy podstawowe i uniwersalne potrzeby psychologiczne człowieka: 1/potrzebę autonomii, 2/potrzebę więzi i 3/potrzebę kompetencji. Potrzeba, według tej teorii, jest definiowana jako wrodzony, psychologiczny stymulant, motywujący do działania oraz rozwoju. Potrzeba autonomii dotyczy woli i akceptacji podejmowanych działań; potrzeba więzi odnosi się do poczucia ciepła i troski doświadczanych od osób dla nas ważnych, natomiast potrzeba kompetencji wiąże się z poczuciem efektywności w kontaktach z własnym środowiskiem.

Co istotne, zarówno zaspokajanie potrzeb, jak i frustracja są związane ze środowiskiem, w którym funkcjonuje dana osoba. Niestety frustracja podstawowych potrzeb często prowadzi do wykształcenia substytutów potrzeb bądź tzw. zachowań kompensacyjnych, do których zalicza się np. zwalnianie samokontroli (np. picie alkoholu, samookaleczania), sztywne wzorce zachowań oraz zachowania buntownicze.

Zaspokojenie i frustracja potrzeb a używanie alkoholu

Z badań przeprowadzonych wśród społeczności Aborygenów wynika, że problemowe używanie alkoholu w jakimś stopniu wiąże się z próbą zaspokojenia podstawowych potrzeb psychologicznych. Inne badania także wykazały związek pomiędzy brakiem zaspokojenia potrzeb oraz frustracji a większym zaangażowaniem w spożywanie alkoholu. Dowiedziono, że im słabsze zaspokojenie podstawowych potrzeb psychologicznych oraz silniejsza frustracja, tym należy spodziewać się większej skłonności do używania alkoholu.

Zaspokojenie i frustracja potrzeb a nawrót uzależnienia

Z wielu badań wynika, że trudności w zaspakajaniu potrzeb psychologicznych oraz nasilona frustracja powodują u osób z uzależnieniem od alkoholu postępującą destrukcję życia oraz nasilenie się symptomów zaburzenia.

Znaczenie zaspokojenia i frustracji potrzeb dla uzależnienia od alkoholu w kontekście nawrotu choroby alkoholowej nie zostało do tej pory zbadane na tak szeroką skalę, jak w przypadku innych uzależnień behawioralnych (np. hazardu czy zaburzeń odżywiania). Nawrót i zapobieganie mu stanowi jeden z głównych problemów w terapii uzależnień. Dlatego celem najnowszych badań przeprowadzonych w Polsce na grupie 115 pacjentów, podczas sześciotygodniowych stacjonarnych turnusów terapeutycznych, było określenie znaczenia zaspokojenia i frustracji podstawowych potrzeb psychologicznych dla ryzyka nawrotu w uzależnieniu od alkoholu.

Wnioski z badania

Dla większości pacjentów była to pierwsza próba leczenia. Zaspokojenie potrzeby autonomii, a szczególnie potrzeby kompetencji, najsilniej wpływało na poczucie samoskuteczności oraz radzenie sobie z sytuacjami ryzykownymi w kontekście używania alkoholu. Jednocześnie pacjenci wykazujący wysoką frustrację potrzeby autonomii i kompetencji mieli zdecydowanie słabsze przekonanie co do skuteczności utrzymania abstynencji, a także silniej odczuwały głód alkoholowy.

W grupie badanych najsłabiej zaspokojona była potrzeba autonomii, z kolei najsilniej pacjenci odczuwali frustrację związaną z potrzebami kompetencji i autonomii. Wynika to głównie z dotychczasowych destruktywnych doświadczeń życiowych badanych, które niszczyły możliwość zaspokajania tych potrzeb.

Najmniej sfrustrowana była potrzeba więzi, co stanowi dobry prognostyk w kontekście postępów terapii i zapobiegania nawrotom. Zaspokajanie potrzeby więzi oraz posiadanie dobrych relacji z bliskimi wspierającymi osobami jest niezwykle ważnym elementem procesu trzeźwienia.

Według teorii autodeterminacji oraz mając na względzie wyniki badań nad efektywnością terapii, podstawą radzenia sobie z trudnymi problemami życiowymi, do których niewątpliwie należy proces trzeźwienia, jest posiadanie przekonania o samoskuteczności, będące odzwierciedleniem zaspokojenia potrzeby kompetencji. W związku z tym wspieranie zaspokojenia potrzeb powinno być jednym z ważniejszych celów terapii uzależnienia.

Źródła:

Katarzyna Tabiś, Ryszard Poprawa, Zaspokojenie i frustracja podstawowych potrzeb psychologicznych a ryzyko nawrotu w uzależnieniu od alkoholu, Alkoholizm i Narkomania, 1/2023 vol. 36