Minecraft – co sprawia, że dzieci go kochają i czy jest bezpieczny?

Minecraft to jedna z najpopularniejszych gier wśród dzieci i nastolatków. Na pierwszy rzut oka wydaje się bezpieczna, a nawet edukacyjna. Nie ma w niej brutalności, nie zmusza do rywalizacji, pozwala budować, eksplorować, tworzyć. Dlaczego więc niektóre dzieci spędzają w niej dziesiątki godzin tygodniowo? I czy rzeczywiście może prowadzić do uzależnienia?

Minecraft – ulubiona gra dzieci

Minecraft daje dzieciom ogromną swobodę. Nie ma jednego celu, nie ma czasu gry, nie ma przegranej. Gracz może budować domy, kopalnie, farmy, podziemne tory czy nawet komputery. Działa jak ogromna piaskownica, w której można robić wszystko. To pobudza wyobraźnię, kreatywność, uczy planowania i rozwiązywania problemów.

Badania opublikowane w „Computers & Education” (2017) pokazują, że Minecraft może wspierać rozwój umiejętności przestrzennych, myślenia logicznego i pracy zespołowej. W USA wielu nauczycieli wykorzystuje wersję Minecraft: Education Edition w szkołach do nauki matematyki, biologii czy historii. To nie jest typowa „gra wideo” – to narzędzie edukacyjne z potencjałem.

Czy Minecraft może uzależniać?

Choć gra nie zawiera elementów przemocy czy hazardu, eksperci ostrzegają, że może prowadzić do problematycznego używania, a w skrajnych przypadkach do uzależnienia. W badaniu czeskich naukowców (2019), przeprowadzonym wśród ponad 2300 dzieci grających w Minecrafta, część z nich spędzała ponad 30 godzin tygodniowo w grze. Niektóre przejawiały objawy utraty kontroli i silnej frustracji przy próbie odejścia od komputera.

Rodzice często zgłaszają, że dzieci grają w Minecrafta „od rana do wieczora” i reagują agresją, gdy trzeba skończyć. W australijskich mediach opisywano przypadki dzieci grających nawet po 12–14 godzin dziennie w Minecrafta, Fortnite czy Roblox. Chociaż Fortnite przyciąga akcją i rywalizacją, Minecraft potrafi wciągnąć przez brak ograniczeń i niekończące się możliwości.

Szczególnie wrażliwe dzieci z ADHD

Dzieci z ADHD (zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi) są bardziej narażone na uzależnienia behawioralne, w tym uzależnienie od gier. Badania pokazują, że mają większe trudności z kontrolowaniem impulsów i utrzymywaniem uwagi. W efekcie częściej poszukują bodźców i nagród, które gry komputerowe zapewniają bardzo skutecznie.

Minecraft jest dla dzieci z ADHD szczególnie atrakcyjny. Gra daje im poczucie kontroli i sprawczości – w świecie, który mogą dowolnie kształtować. Zapewnia też ciągłe bodźce – zarówno sensoryczne, jak i poznawcze – które podtrzymują ich zainteresowanie. Dzięki swojej strukturze pozwala też na tzw. hiperfokus, czyli długotrwałe, intensywne skupienie na jednej czynności, co u dzieci z ADHD bywa niezwykle silne. Brak sztywnej struktury gry jest również wygodny dla tych dzieci, które mają trudności z planowaniem i organizacją.

Psychologowie z serwisu AdditudeMag zauważają, że dzieci z ADHD potrafią spędzać wiele godzin w Minecraftcie, zaniedbując sen, jedzenie czy kontakty społeczne. Gra staje się wtedy głównym źródłem przyjemności i regulacji emocji. Z badań opublikowanych w „Journal of Attention Disorders” wynika, że dzieci z ADHD są znacznie bardziej podatne na uzależnienia od gier niż ich rówieśnicy bez tego zaburzenia. Ryzyko problematycznego grania jest u nich nawet dwukrotnie wyższe. Wynika to z ich zwiększonej wrażliwości na systemy nagród i trudności z odroczoną gratyfikacją.

Rodzice opisują, że ich dzieci z ADHD często zatracają się w grze. „Mój syn potrafi siedzieć przy komputerze bez przerwy przez pięć godzin, budując wirtualne miasta. Przestaje jeść, nie chce rozmawiać, a gdy próbuję go odciągnąć, wpada w histerię” – mówi Agnieszka, mama 10-latka z ADHD.

Granie bez grania, czyli filmy na YouTube

Oprócz samej gry, coraz częściej pojawia się także inny problem: dzieci spędzają długie godziny na oglądaniu filmów z Minecrafta na YouTube. Let’s play’e, poradniki, animacje czy tzw. speedruny są dziś niemal równie popularne jak sama gra. Nierzadko stają się dla dzieci kolejnym źródłem uzależnienia. Co ważne, rodzice często nie traktują tego poważnie, uznając oglądanie filmików za mniej szkodliwe niż granie. Tymczasem badania pokazują, że ciągłe zanurzenie w treściach związanych z grą – nawet jeśli bierne – może mieć równie negatywny wpływ na zdrowie psychiczne i rozwój dziecka.

Według przeglądu opublikowanego w czasopiśmie JAMA Pediatrics, nie sam czas ekranowy, ale sposób korzystania z mediów cyfrowych. M.in. emocjonalne przywiązanie, trudność z oderwaniem się, oglądanie w celu regulacji nastroju stanowi istotny czynnik ryzyka wystąpienia objawów depresyjnych i lękowych u dzieci. W przypadku Minecrafta problem ten się pogłębia, ponieważ dzieci nawet poza czasem grania pozostają myślami „w grze”, analizując filmy, ucząc się trików i przeżywając rozgrywkę innych.

„Pranie mózgu”

Psycholodzy zwracają też uwagę, że ciągłe oglądanie treści o grach zaburza naturalny rytm skupienia i odpoczynku. Krótkie, szybkie filmiki na YouTube (często dynamicznie montowane i silnie pobudzające) mogą wpływać na obniżenie zdolności koncentracji i pamięci roboczej. Dzieci mają potem trudności z przejściem do innych zadań – np. nauki czy zwykłej rozmowy – ponieważ ich mózg przyzwyczaja się do natychmiastowej stymulacji i nieustannej zmiany bodźców.

Oglądanie filmików z Minecrafta uruchamia również podobne mechanizmy nagrody jak sama gra. Dziecko odczuwa ekscytację, wyobraża sobie, że też zbuduje coś niesamowitego, ale jednocześnie pozostaje bierne – nie tworzy, nie buduje, tylko ogląda. To może prowadzić do frustracji i pogłębiać poczucie zależności. Niektóre dzieci wracają do tych samych filmów wielokrotnie, zapętlając się w schemacie: oglądanie – pobudzenie – potrzeba grania – zakaz – frustracja – oglądanie…

Rodzice opisują to często jako „pranie mózgu”. „Mój 7-latek nie tylko gra, ale też przez cały dzień ogląda Minecrafta na YouTube. Mówi o tym przy obiedzie, przed snem, w wannie. Kiedy zabronię mu grać, mówi: to chociaż sobie pooglądam…” – relacjonuje Anna, mama 7-letniego Mateusza.

Z tego powodu warto traktować oglądanie treści o Minecraftcie jako integralny element cyfrowego środowiska dziecka – równie ważny jak sama gra. Warto ograniczyć czas spędzany na YouTube, szczególnie na biernym śledzeniu rozgrywek innych graczy. Lepszym rozwiązaniem może być wspólne oglądanie i rozmawianie o tym, co dziecko widzi. Czy film inspiruje je do zbudowania czegoś samodzielnie? Jak samo wykonałoby dany projekt? Takie podejście może nie tylko ograniczyć zagrożenie uzależnieniem, ale też zamienić oglądanie w bardziej aktywną i refleksyjną formę rozrywki.

Co powinien zrobić rodzic?

Nie każde dziecko grające w Minecrafta jest uzależnione. Ale warto obserwować, czy gra nie zaczyna wypierać innych aktywności – szkoły, relacji, sportu, snu. Jeśli dziecko gra codziennie po kilka godzin, reaguje złością lub lękiem, gdy musi przerwać, zaniedbuje obowiązki i przestaje interesować się czymkolwiek poza grą, to sygnał ostrzegawczy. Warto też zwrócić uwagę, czy temat gry dominuje w rozmowach i myślach dziecka.

Jeśli rozpoznajesz te objawy – porozmawiaj z dzieckiem spokojnie, bez oceniania. Ustalcie razem rozsądne limity czasu gry. Zaoferuj dziecku ciekawe alternatywy – sport, spacery, inne formy zabawy. W razie potrzeby nie wahaj się sięgnąć po pomoc psychologa dziecięcego.

Minecraft może uczyć i rozwijać. Ale jak każde narzędzie, potrzebuje mądrego użycia. Zwłaszcza u dzieci, które są bardziej wrażliwe na jego działanie.