Nadużywanie mediów elektronicznych przez dzieci i młodzież. Wyniki badań

Żyjemy w dynamicznie cyfryzującym się świecie, gdzie rozwój technologii przynosi zarówno korzyści, jak i zagrożenia, zwłaszcza dla młodych. Wraz ze zmieniającym się sposobem korzystania z sieci, tradycyjne metody oceny i zapobiegania negatywnym efektom cyfryzacji stają się przestarzałe.

Badania wskazują na brak skutecznych narzędzi do mierzenia i redukowania problemu e-uzależnienia, z którym zmaga się nawet 30% młodych użytkowników. Równocześnie, brakuje specjalistów gotowych do pomocy w zakresie nadużywania nowych technologii, a dostęp do terapii jest ograniczony i kosztowny. W obliczu wszechobecności cyfrowych technologii, niezbędne jest opracowanie nowych, efektywnych i niedrogich metod zapobiegania e-uzależnieniom już na wczesnym etapie, z naciskiem na uniwersalną profilaktykę. Projekt ma na celu zwiększenie możliwości zapobiegania niekonstruktywnemu użytkowaniu mediów elektronicznych przez uczniów szkół podstawowych oraz wspieranie badań naukowych w dziedzinie e-uzależnień, poprzez zbieranie danych na szeroką skalę.

Założenia projektu badawczego

Projekt był podzielony na trzy kluczowe etapy, mające na celu realizację czterech głównych założeń teoretycznych:

1. Zbadanie, jak często dzieci w wieku 7-14 lat nadużywają mediów elektronicznych, bazując na ich własnych opiniach oraz obserwacjach rodziców/opiekunów.
2. Określenie czynników ryzyka e-uzależnienia wśród uczniów, uwzględniając indywidualne i rodzinne aspekty.
3. Opracowanie dwóch strategii interwencyjnych mających zmniejszyć nadużywanie mediów elektronicznych przez uczniów:

Cele praktyczne projektu obejmowały:

1. Dostarczenie danych o związku między różnymi czynnikami ryzyka e-uzależnienia, analizując bezpośrednie i pośrednie powiązania między cechami dzieci i ich środowiska rodzinno-szkolnego.
2. Rozwinięcie działań profilaktycznych w szkołach podstawowych, oferując materiały edukacyjne do wykorzystania w kształtowaniu świadomości i prewencji e-uzależnień.
3. Udostępnienie danych potwierdzających skuteczność obu metod profilaktyki e-uzależnień i zaleceń na rzecz tworzenia skutecznych programów profilaktycznych, odpowiadających na potrzeby cyfryzującego się społeczeństwa.

Wnioski z badania

Telefon komórkowy okazał się najpopularniejszym urządzeniem wśród uczniów szkół podstawowych, z dużą częścią dzieci korzystającą z niego codziennie (95,4% dzieci, w tym 86,3% codziennie, a 41,6% ponad 2 godziny dziennie). Najczęściej używali oni e-mediów do oglądania filmów, kontaktowania się ze znajomymi i szukania informacji edukacyjnych. Zauważono różnice w preferencjach między chłopcami a dziewczętami. Chłopcy częściej grali w gry komputerowe, a 11,5% wszystkich uczniów grało codziennie. Wśród dziewcząt popularniejsze były powody społeczne i edukacyjne.

Analiza wykazała, że około jedna czwarta uczniów znajduje się w grupie podwyższonego ryzyka e-uzależnienia. W grupie tej znalazło się 23,3% uczniów i 17,1% uczennic. Łącznie 28,4% uczniów cechowało się wysoką skłonnością do nadużywania technologii cyfrowych, a 7,2% wykazywało wysoko nasilone oznaki uzależnienia od e-mediów. Większość wskaźników była istotnie wyższa u chłopców.

Badacze zauważyli różnice w postrzeganiu problemu między dziećmi a ich rodzicami. Rodzice często niedoszacowywali ryzyka i większe znaczenie przypisywali dostrzeganym u dziecka przejawom depresji, lęku i niższej zdolności do samoregulacji emocjonalnej. Ponadto, bezpośrednio łączyli nadużywanie technologii przez dziecko z jakością więzi między nimi oraz samą skłonnością rodzica do nadużywania e-mediów. Uczniowie z kolei zdecydowanie wyraźniej wiązali ryzyko e-uzależnienia z wyższym nasileniem własnej złości oraz brakiem poczucia skuteczności i efektywności w działaniu.

Kluczowym czynnikiem wpływającym na ryzyko e-uzależnienia okazał się bezpieczny styl przywiązania między dzieckiem a rodzicem. Wyniki sygnalizują, że pierwszym krokiem w skutecznej ochronie dzieci i młodzieży przed niekonstruktywnym użytkowaniem nowych technologii powinny być oddziaływania psychoedukacyjne kierowane do ich rodziców i prowadzące do wzrostu świadomości zagrożenia oraz redukcji przejawów nadużywania e-mediów przez dorosłych.

Działania skierowane do rodziców

Wnioski wskazują na potrzebę psychoedukacji rodziców jako pierwszego kroku w zapobieganiu e-uzależnieniu, podkreślając znaczenie modelowania zachowań przez rodziców. Z kolei w pracy z dzieckiem kluczowe jest wzmacnianie umiejętność radzenia sobie ze złością i lękiem, poczucia własnej skuteczności i efektywności w działaniu, jakość relacji rówieśniczych i kompetencji społecznych, a także poprawa jakości snu. Treści bezpośrednio powiązane ze zmianą zachowania problemowego mogą obejmować wzrost świadomości zagrożenia i wpływu różnych e-mediów na zdrowie człowieka, rozpoznawanie własnych zachowań niekonstruktywnych, stymulację alternatywnych wzorców użytkowania e-mediów i wzrost zasobów indywidualnych i rodzinnych, stanowiących czynniki chroniące przed ryzykiem rozwoju e-uzależnienia.

Profilaktyka powinna uwzględniać także rozwój zainteresowań dzieci poza ekranem, szczególnie tych związanych z aktywnością fizyczną i interakcjami społecznymi. Ważne jest również dostosowanie działań prewencyjnych do płci ucznia.

Źródło:

Nadużywanie mediów elektronicznych przez dzieci i młodzież: badanie rozpowszechnienia problemu, jego determinantów i nowej interwencji profilaktycznej redukującej skalę problemu, 2024