„Mechanizm łagodzenia różnych nieprzyjemnych stanów emocjonalnych jest bardzo ważny w rozwoju czy w przebiegu uzależnienia od zakupów – i to jest istotne, jeżeli chcielibyśmy zastosować jakieś środki samopomocy”. O kompulsywnym kupowaniu w dobie konsumpcjonizmu mówi Iwona Startek – psycholożka, terapeutka uzależnień, psychoterapeutka psychoanalityczna.
Kompulsywne kupowanie często jest bagatelizowane. W aplikacjach zakupowych i mediach społecznościowych są tysiące profili “zakupoholiczek”, które żartują z nadmiernego kupowania. Na jakim etapie osoby trafiają do specjalisty?
Iwona Startek: Z mojej perspektywy są dwie grupy pacjentów. Jedna to osoby, które przychodzą, gdy problem jest już znaczący. Pojawiają się długi, bliscy coraz bardziej zwracają uwagę, że dzieje się coś niedobrego, rośnie górka przedmiotów, ubrań, gadżetów, przekroczone są limity na kolejnej karcie kredytowej. Myślę, że to opis zbliżony do tego stereotypowego myślenia o osobie uzależnionej od zakupów.
Druga grupa to osoby, które do specjalisty zgłaszają się z innym problemem, a przy okazji okazuje się, że przez zakupy regulują swoje emocje. Można powiedzieć, że to jest taki problem równoległy. Jeszcze nie na tyle nasilony, żeby go gdzieś zgłaszać, ale jednak w trakcie wywiadu to wychodzi. Tacy pacjenci przychodzą na przykład ze stanami lękowymi, z problemami związanymi ze stresem, z obniżonymi nastrojem, ze stanami depresyjnymi, mają różnego rodzaju trudności w funkcjonowaniu. Nieraz można stwierdzić u nich nieprawidłową strukturę osobowości. Tych równoległych problemów może być sporo.
Obecnie nawet nie trzeba mieć pieniędzy, żeby kupować. Media społecznościowe, możliwość odroczonych płatności i szybkich rat, wygodne aplikacje, to chyba dobry grunt do utraty umiaru. To kuszące, żeby ekspresowo poprawić sobie nastrój.
Zdecydowanie są to ułatwienia, ale jednocześnie w te sidła wpada jakiś odsetek. Jak wspomniałam – na rozwinięcie się uzależnienia składają się różne elementy. Chociażby biologiczny i podatność naszego układu nerwowego. Jeżeli w sposób szybki i łatwo dostępny możemy zmienić swój stan emocjonalny na przyjemny, to z tego korzystamy. Tym bardziej, gdy możemy to osiągnąć z poziomu kanapy i często bez środków na koncie.
Dodatkowo szukaniu produktów często towarzyszy przyjemna ekscytacja i ciekawość. Nie zapominajmy, że przedmiotami również obniżamy lub podwyższamy poczucie własnej wartości, podnosimy samoocenę. Możemy poczuć się lepiej, bo coś mamy, nie odstajemy albo dajemy sobie poczucie, że dobrze sobie radzimy, bo możemy sobie pozwolić, nie musimy się ograniczać. Te różne elementy muszą ze sobą współgrać i dopiero wtedy ten klocek “ułatwienia” sprzyja rozwojowi uzależnienia.
Kompulsywne kupowanie jest objawem uzależnienia, czy to inne zjawiska?
W literaturze, również tej związanej z badaniami, te dwa terminy używane są zamiennie, chociaż patrząc na nie klinicznie, trochę różnią się od siebie. Gdy mówimy o kompulsywnym zachowaniu – to mogą być zakupy, ale też sprzątanie czy mycie rąk – to te czynności powiązane są z obniżeniem napięcia, czyli podobnie jak w uzależnieniu. Tylko że zwykle jest to napięcie związane z niepokojem czy lękiem, natrętną, prześladującą myślą. Weźmy na przykład kobietę, która boi się odrzucenia, pojawiają się w jej głowie natrętne myśli i przeświadczenie, że jeżeli kupi nowe ubrania, to będzie w nich pięknie wyglądać i poczuje się lepiej. To jest bardziej związane z zachowaniami kompulsywnymi.
W zachowaniach nałogowych może dotyczyć to różnych nieprzyjemnych emocji. Nie tylko stanu niepokoju czy lęku. To może być zmęczenie, złość, frustracja, lęk, smutek. Pula emocji, które pojawiają się przed chęcią kupienia, jest dużo szersza, dlatego klinicznie rozróżniamy te stany. Sposoby pomocy również są trochę inne.
Tzw. zakupoholizm wiążę się z ekranami, Internetem, potrzebą używania telefonu? Nie jest trochę tak, że my potrzebujemy coraz mocniejszych wrażeń i bodźców?
Bez wątpienia mamy tutaj do czynienia z kolejnymi “kopami” dopaminy, która odpowiada za uczucie przyjemności i nagrody. Jednak nie da się tego podbijać w nieskończoność. W pewnym momencie po prostu pojawia się nic. Nie ma ulgi, nie ma przyjemności, która jest wyczekiwana. A nieprzyjemny stan emocjonalny się pogłębia.
Jakie możemy podjąć pierwsze kroki, jeżeli widzimy, że coś jest nie tak?
Zawsze rekomenduję, żeby zgłosić się do specjalisty – lekarza psychiatry lub do osoby, która pracuje z osobami uzależnionymi, czyli do specjalisty psychoterapii uzależnień. Specjaliści niezależnie od etapu i zaawansowania problemu, są w stanie znaleźć konkretną przyczynę tego, co się dzieje. Mechanizm łagodzenia różnych nieprzyjemnych stanów emocjonalnych jest bardzo ważny w rozwoju czy w przebiegu uzależnienia od zakupów – i to jest istotne, jeżeli chcielibyśmy zastosować jakieś środki samopomocy.
Co to dokładnie oznacza?
Że warto podjąć próbę poszukania innych sposobów, żeby rozładować napięcia, sięgać po metody relaksacyjne i techniki uważności, spędzać czas z innymi ludźmi. Zatrzymać się, nazywać to, co się dzieje. To też oczywiście metody w obszarze mindfulness. Jeżeli w tym momencie pojawia się myśl, żeby odpalić aplikację, czegoś poszukać, wejść do sklepu – zatrzymajmy się. Zobaczmy, co się w nas dzieje. Jak się czujemy, jakie myśli i emocje jesteśmy w stanie uchwycić, czy da się to jakoś określić, opisać. Gdy nazywamy te stany, które się w nas pojawiają, one automatycznie trochę słabną, ponieważ każda emocja, każdy stan emocjonalny, jaki przeżywamy, również ten nieprzyjemny, ma być dla nas sygnałem. Jeżeli próbujemy go zlekceważyć czy ominąć, on nie znika. Będzie wracał.
To trochę tak, jak na bolący ząb weźmiemy tabletkę przeciwbólową. Na chwilę poczujemy ulgę, ale problem zostanie. To samo jest z przykrymi emocjami. One zawsze mają nam wskazać jakiś kierunek i to, czym powinniśmy się zająć.
Wyobrażam sobie, że łatwo wpaść w błędne koło przykrych emocji, bo jeżeli kolejny raz kupujemy coś poza swoją kontrolą, widzimy, że tracimy pieniądze i czas, to pojawiają się zażenowanie, wstyd, bezsilność.
I nieraz samodzielnie bardzo trudno z tego błędnego koła wyjść. Dlatego potrzebne jest wsparcie – tyle bliskich, przyjaciół, rodziny, co specjalistów. Osoby z zewnątrz pomagają nam również zmienić perspektywę, zobaczyć różne sytuacje inaczej, uświadomić, że nasz schemat działania jest szkodliwy.
Łatwo przegapić moment przekroczenia granicy?
Bardzo łatwo. Tym bardziej że żyjemy w czasie dużego pędu, dużych możliwości, ale teżoczekiwań. Nasz świat stał się światem pozorów. Łatwiej nam “spotykać się” na portalu społecznościowym niż na żywo. A interakcje, relacje, poczucie bliskości i wsparcia są bardzo ważne, pomagają zachować i budować dobrostan psychiczny.
Nasza rzeczywistość promuje stan “stałego szczęścia”. Widzimy na zdjęciach głównie szczęśliwych ludzi, kolorowe reklamy obiecują niezapomniane wrażenia lub szybką poprawę codzienności. Umyka to, że bez przykrości nie da się odczuwać przyjemności. Momenty refleksji pojawiają się w smutku, chęć do zmiany w dyskomforcie. Nawet w piękny i słoneczny dzień, potrzebujemy wytchnienia w cieniu.
Iwona Startek – psycholożka, terapeutka uzależnień, psychoterapeutka psychoanalityczna. Posiada ponad 10-letnie doświadczenie. Przyjmuje w Poradni Uzależnień Centrum Terapii Dialog Żoliborz
Zostaw swój komentarz:
Dodaj komentarz