Wyższa renta alkoholowa – co to oznacza? Wywiad z prawnikiem

Od marca 2024 roku renta alkoholowa, podobnie jak inne renty i emerytury, została zwaloryzowana o 12,12 proc. W związku z tym osoby całkowicie niezdolne do pracy z powodu choroby alkoholowej otrzymują teraz 1780,96 zł. W przypadku częściowej niezdolności do pracy świadczenie wynosi 1335,72 zł. Jakie są warunki przyznawania takiej renty, jej skutki dla życia osób uzależnionych oraz wyzwania związane z rehabilitacją i powrotem do aktywności zawodowej? O tym mówi adwokat Katarzyna Korgól.

Redakcja: Na czym dokładnie polega renta alkoholowa i kto może ubiegać się o jej przyznanie?

Katarzyna Korgól: W pierwszej kolejności należy podkreślić, że renta alkoholowa nie jest oficjalnym terminem prawnym. Nazwa została utworzona do opisania świadczenia dla osób niezdolnych do pracy z powodu nadużywania alkoholu. W praktycznym aspekcie jest to klasyczne świadczenie rentowe z tytułu niezdolności do pracy, przyznawane przez ZUS. Jak wynika z przepisów zawartych w art. 12 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, osoba niezdolna do pracy to taka, która całkowicie lub częściowo straciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu.

Jakie są prawne kryteria uznania osoby za uzależnioną od alkoholu w kontekście ubiegania się o rentę?

Osoba zmagająca się z problemami zdrowotnymi wywołanymi przez nadmierne spożywanie alkoholu może ubiegać się o rentę. Warunkiem jest to, że zostanie uznana przez lekarza za osobę niezdolną do pracy. W tym miejscu należy zaakcentować fakt, iż sama diagnoza uzależnienia nie determinuje w żaden sposób prawa do uzyskania omawianego świadczenia. Niezbędne w aspekcie oceny prawa do świadczenia rentowego jest wykazanie, że to właśnie uzależnienie spowodowało dodatkowe schorzenia, które uniemożliwiają pracę. Najczęściej w praktyce wyłącza zdolność do pracy choroba trzustki, wątroby czy choroby psychiczne, jak na przykład zespół Otella (urojenia alkoholowe). Przy czym w grę wchodzą także wszelkie inne poważne komplikacje zdrowotne związane z nadużywaniem alkoholu.

Czy istnieją specyficzne przypadki, w których renta alkoholowa może być przyznana, ale również odmówiona? Jakie są najczęstsze przyczyny odmowy?

Aby móc skutecznie ubiegać się o przyznanie tzw. renty alkoholowej wnioskodawca musi legitymować się stosownym orzeczeniem lekarza potwierdzającym niezdolność do pracy. Ważne jest spełnienie określonych warunków. Wśród nich znajdują się posiadanie wymaganego stażu ubezpieczeniowego oraz to, aby niezdolność do pracy wynikała z choroby alkoholowej i pojawiła się w trakcie okresów składkowych lub nieskładkowych, jak to przewiduje ustawa emerytalna (lub w ciągu 18 miesięcy od ich ustania). Decyzję o przyznaniu renty alkoholowej podejmuje lekarz orzecznik oraz komisja lekarska. Ocena opiera się na stanie zdrowia wnioskodawcy i jego zdolnościach do podjęcia pracy zarobkowej. W trakcie badań członkowie komisji weryfikują, czy schorzenia wynikłe z choroby alkoholowej rzeczywiście uniemożliwiają podjęcie pracy zarobkowej.

Jaki jest odbiór tego świadczenia w społeczeństwie? Czy społeczne stereotypy czy przekonania wpływają na percepcję renty alkoholowej?

Omawiane świadczenie wywołuje w ostatnich czasach sporo kontrowersji w opinii publicznej. Nie brakuje krytycznych głosów, które argumentują, iż świadczenie to jest „szkodliwe” i niesprawiedliwe. Podkreśla się ,,sprawczość chorego’’, bowiem choroba, która pojawiła się u osoby przez lata nadużywającej alkoholu, nie jest przypadkiem losowym, jak np. niespodziewany udar czy zawał u osoby nieuzależnionej. Truizmem jest fakt, iż spożywanie, a zwłaszcza nadużywanie alkoholu jest szkodliwe dla organizmu. Jednak osoba pijąca ignoruję to ryzyko, pogłębiając z upływem czasu uzależnienie. Nierzadko zaprzestanie nadużywania alkoholu wynika z ciężkiego stanu zdrowia czy sytuacji życiowej (pozostawanie na marginesie społecznym, bezdomność itp.).

Ciekawym w kontekście renty alkoholowej jest również ustalenie, iż nie jest ona popularna. Mam tu na myśli niewielki stosunkowo procent uwzględnienia wniosków o przedmiotowe świadczenie.

Jakie znaczenie dla profilaktyki uzależnień ma istnienie takiego świadczenia jak renta alkoholowa?

Renta alkoholowa, przyznawana z powodu niezdolności do pracy, to ogromna pomoc dla osób, które postanowiły odmienić swoje życie i wygrały z uzależnieniem. To wydatna pomoc ze strony naszego państwa, która wspiera stabilizację osób dotkniętych uzależnieniem. W tym miejscu nie sposób nie wspomnieć o bardzo zatrważających statystykach. Otóż Według danych Eurostatu (badania zakończone w 2023 roku) Polska znajduje się w czołówce państw Unii Europejskiej, w których występuje najwyższy współczynnik zgonów wywołanych nadużywaniem alkoholu. Tym bardziej ważna jest profilaktyka i pomoc na kolejnych etapach uzależnienia.

Jakie obowiązki spoczywają na osobie otrzymującej rentę alkoholową? Czy są jakieś wymogi dotyczące leczenia lub terapii?

Niestety – ustawodawca nie zdecydował się na połączenie renty alkoholowej z profilaktyką czy chociażby restrykcjami w zakresie spożywania alkoholu. Stąd też brak wymogów i obostrzeń w odniesieniu do jej beneficjentów.

Czy osoba otrzymująca rentę alkoholową podlega jakimś regularnym kontrolom lub ocenie stanu zdrowia?

Kontrole stanu zdrowia są w tym przypadku identyczne jak w sytuacji pozostałych osób korzystających ze świadczeń rentowych, które zostały przyznane na określony czas. Przed upływem oznaczonego terminu, aby umożliwić kontynuację świadczenia, weryfikowany jest stan zdrowia danej osoby pod kątem niezdolności do pracy.

W jaki sposób renta alkoholowa wpływa na rodziny i bliskich osób uzależnionych? Czy wpiera ich w zarządzaniu wyzwaniami związanymi z uzależnieniem?

Badania dotyczące świadczenia pokazują jasno – jeśli wnioskodawca stara się walczyć z uzależnieniem lub wygrał walkę z nałogiem, renta umożliwia zabezpieczenie podstawowych potrzeb życiowych i chroni przed bezdomnością.

Czy renta alkoholowa wpływa na inne świadczenia socjalne, które może otrzymywać wnioskodawca?

Nie – renta alkoholowa nie wyklucza możliwości ubiegania się o inne dodatkowe świadczenia socjalne.

Czy istnieją inicjatywy lub programy społeczne wspierające osoby uzależnione od alkoholu i ich rodziny, które można by lepiej zintegrować z systemem rent alkoholowych?

W mojej ocenie dotychczas nie mieliśmy żadnej publicznej debaty czy kampanii dotyczącej świadomości istnienia instytucji tzw. renty alkoholowej. Z pewnością brak jest powszechnej wiedzy, w szczególności u osób, które borykając się z konsekwencjami nadużywania alkoholu, nie mają środków, aby uzyskać stabilizację i zacząć życie w trzeźwości. Aktualnie świadczenie wynosi ok. 1 800 zł, co mimo rosnących cen, umożliwia zabezpieczenie podstawowych potrzeb.

Jakie zmiany w przepisach dotyczących renty alkoholowej mogą pojawić się w najbliższej przyszłości i jak mogłyby one wpłynąć na osoby uzależnione oraz ich rodziny?

Wspieranie przez struktury państwa osób zdrowiejących z uzależnienia to standard na miarę każdego kraju europejskiego. Warto jednak zastanowić się, czy przeznaczanie pieniędzy podatników na wypłaty renty alkoholowej nie stanowi wspierania nałogu. Brak weryfikacji sytuacji życiowej wnioskodawcy, jego zachowania w trakcie korzystania ze świadczenia, z pewnością stanowi lukę prawną wymagająca doprecyzowania legislacyjnego. Wpłynie to z jednej strony na realną walkę ze skutkami uzależnienia, a z drugiej umożliwi realny wgląd w sytuację beneficjenta świadczenia.

Dziękuję za rozmowę.

Adwokat Katarzyna Maria Korgól – od jedenastu lat pomaga w trudach związanych ze sprawami rozwodowymi i rodzinnymi. Prowadzona przez nią kancelaria adwokacka w Szczecinie uzyskała certyfikację Kancelarii Przyjaznej Dziecku (nr certyfikatu 084/23). W swojej codziennej praktyce stara się odczarować mity, które przez lata narosły wokół procesu rozwodowego. W kręgu jej zainteresowań pozostaje również pomoc prawna osobom borykającym się z uzależnieniem oraz ich najbliższym. Aby móc świadczyć kompleksową pomoc realizuje szkolenia z zakresu psychologii oraz psychotraumatologii.