Zaburzenia związane z graniem – definicja i skala zjawiska

Problemy związane z technologiami są zjawiskiem względnie nowym. Międzynarodowa rewizja klasyfikacji chorób ICD-11 ujmuje je jedynie w odniesieniu do zaburzeń związanych z graniem (ang. gaming disorder). Klasyfikacja DSM-5 zjawiska te wyłącza poza nawias diagnozy psychiatrycznej. Jednocześnie autorzy DSM-5 zdecydowali o wskazaniu zaburzeń grania w Internecie jako potencjalnej propozycji diagnozy w przyszłych wersjach klasyfikacji.

Gry komputerowe są potocznie nazywane grami video, ze względu na fakt, że mogą być rozgrywane na różnych urządzeniach (komputer, tablet, konsole, smartfony). Ich popularność szybko rośnie. Stanowią bowiem atrakcyjną zabawę, mają wciągającą fabułę, pozwalają wcielić się w rolę i oderwać od rzeczywistości. Dostarczają też silnych bodźców i pozwalają na natychmiastową gratyfikację w postaci wygranej. Stąd właśnie pojawiają się coraz liczniejsze obawy o negatywne konsekwencje angażowania się w nie.

Zaburzenia związane z graniem – diagnoza problemu

Pierwszym niepokojącym sygnałem będzie zauważenie, że osoba spędza na graniu więcej czasu niż planowała. Jednocześnie ignoruje inne ważne aktywności i doświadcza negatywnych skutków dla życia rodzinnego, społecznego i zawodowego/szkolnego. Dlatego niezwykle ważna jest profilaktyka.

Zaburzenia związane z graniem określa się poprzez ocenę sześciu czynników:

1. Dominacja – czy granie staje się dominującą aktywnością, zajmuje myślenie osoby i determinuje jej zachowania.
2. Zmiana nastroju – uznawana jako konsekwencja grania (pobudzenie lub wyciszenie).
3. Tolerancja – zmiana czasu przeznaczonego na granie.
4. Objawy abstynencyjne – nieprzyjemne odczucia fizyczne np. rozdrażnienie, irytacja.
5. Konflikt – rozpatrywany w trzech aspektach. Personalnym – może dochodzić do scysji pomiędzy graczem a innymi osobami. Życiowym, tj. pomiędzy graniem a innymi aktywnościami, takimi jak praca, szkoła czy hobby. I wreszcie – w obrębie potrzeb i wartości osoby grającej.
6. Nawroty – czyli tendencje do wracania do starych wzorców grania, mimo że na jakiś czas udało się ograniczyć czas spędzany na tej aktywności.

Rodzaje gier

Niezwykle istotne w kontekście zaburzeń związanych z graniem jest również rozróżnienie rodzajów gier. Gry offline nie wymagają podłączenia do Internetu. Są zazwyczaj rozgrywane samotnie, mają wyraźnie określony początek i koniec, a także jasno zarysowane kolejne etapy. Z kolei gry online, czyli te rozgrywane w sieci, związane są ze współpracą, rywalizacją i komunikacją z innymi osobami. Są dynamiczne, nie mają jasno określonego początku i końca, mogą być powtarzane. To wszystko sprawia, że gracze online spędzają na tej aktywności więcej czasu i częściej grają w sposób problemowy.

Innym kryterium, jakie należy brać pod uwagę, jest tematyka gier, ich złożoność, a także kryteria strukturalne, tj. funkcje społeczne, narracyjne (kreowanie postaci), nagradzania i karania, formalne (grafika, dźwięk). Są one niezwykle ważne, ponieważ stanowią istotne predyktory zaburzeń związanych z graniem. Nakładają się jednak z takimi czynnikami jak choćby wiek czy płeć. Pojawić się może także syndrom FOMO (ang. Fear of Missing Out), co oznacza, że gracz obawia się przegapić coś, co dzieje się w grze.

Z badań wynika, że osoby z zaburzeniami związanymi z graniem online są dwukrotnie częściej diagnozowane z zaburzeniami koncentracji uwagi (ADD lub ADHD) niż gracze, którzy grają rekreacyjnie. Jednocześnie zauważono, że pojawiają się u nich objawy depresyjne (np. smutek, beznadziejność, bezsenność, problemy z koncentracją), najczęściej związane z nawykową grą w godzinach nocnych.

Gry komputerowe są powszechną rozrywką. Aktywność w tym zakresie wykazuje okazjonalnie nawet 70% nastolatków i 40% społeczeństwa w ogóle. Najmniejszy wskaźnik rozpowszechnienie grania jest w krajach europejskich – w Grecji (1,5%), Finlandii (1,6%) i Holandii (3,3%).

Źródła:

„Uzależnienia behawioralne”, Lidia Cierpiałkowska, Iwona Grzegorzewska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2018

„E-uzależnienia. Teoria, profilaktyka, terapia”, Magdalena Rowicka, KBPN, Fundacja Praesterno, Warszawa 2018

„Słownik uzależnień„, M. Bujalski, J. Klingemann, Warszawa 2021