Czynniki ryzyka zaburzeń korzystania z technologii

Trudno wyobrazić sobie funkcjonowanie współczesnego świata w oderwaniu od technologii. Życie większości z nas koncentruje się wokół sieci i świata wirtualnego. Tam toczymy rozmowy, dokonujemy zakupów, szukamy rozrywki. I choć przynosi on wiele korzyści, niesie ze sobą także zagrożenia. Dlatego należy być bardzo czujnym, aby zachować równowagę pomiędzy światem wirtualnym a realnym. Jakie są czynniki ryzyka zaburzeń korzystania z technologii?

Uzależnienia behawioralne, które bezpośrednio są związane z nowymi technologiami, to uzależnienie od:

• Gier (video, komputerowych, online).
• Internetu.
• Telefonu i portali społecznościowych.

To także e-hazard, zakupy online czy cyberseks, jednak należy podkreślić, że Internet nie stanowi głównego mechanizmu leżącego u ich podłoża. Jedynie pośredniczy w aktywności powodującej uzależnienie.

Czynniki ryzyka, jak i czynniki ochronne można analizować bardziej szczegółowo w odniesieniu do każdego z zaburzeń. Jednak niewątpliwie wyłania się pewien obraz pokazujący, kto może być bardziej narażony na zaburzenia korzystania z technologii. Jakie czynniki wziąć pod uwagę?

Czynniki ryzyka

1. Czynniki socjodemograficzne, czyli wiek i płeć. W grupie ryzyka są osoby młode – w przypadku gier komputerowych, Internetu i e-hazardu częściej młodzi mężczyźni, z kolei w przypadku mediów społecznościowych – dziewczęta.
2. Czynniki biologiczne. Coraz częściej w literaturze mówi się, że podłożem zaburzeń korzystania z technologii mogą być czynniki genetyczne.
3. Czynniki związane z cechami strukturalnymi. Każda z nowych technologii ma jakąś specyfikę mogącą w określony sposób uruchomić mechanizm uzależnienia. W przypadku gier wideo może być to np. konkretna narracja. Dużo większe ryzyko rozwoju zaburzenia będzie w przypadku gier rozgrywanych z perspektywy jednej osoby (np. strzelanki).
4. Czynniki osobowościowe. Pewne cechy osobowości stają się istotnymi elementami predykcyjnymi uzależnienia. To między innymi samotność i introwersja, tendencja do unikania relacji interpersonalnych, niska samoocena, wrażliwość emocjonalna, niskie poczucie skuteczności w realnym życiu. W przypadku wspomnianych już gier będą to dodatkowo impulsywność, wysoki poziom aktywności fizycznej, niski poziom samokontroli czy potrzeba poszukiwania nowości oraz wysokie zapotrzebowanie na stymulację.
5. Czynniki motywacyjne. Takie elementy, jak nieumiejętność konstruktywnego radzenia sobie ze stresem, ucieczka od problemów codzienności czy możliwość nawiązywania wirtualnych relacji mogą skłaniać do większego zaangażowania w korzystanie z technologii. Motywem napędzającym może być także potrzeba utrzymywania relacji interpersonalnych.
6. Czynniki społeczne. Chodzi o wpływy rodzinne i środowiskowe, czyli harmonia w rodzinie i podtrzymywanie relacji społecznych. Istotne jest też wzięcie pod uwagę czynników interpersonalnych – konfliktów, problemów w komunikacji i przemocy.

Zebrane dane, choć koncentrujące się na czynnikach ryzyka, podejmują także zagadnienie czynników ochronnych. Należą do nich między innymi sposoby spędzania wolnego czasu. Również tego w sieci. Zamiast zakupów może to być choćby nauka kodowania wspierająca kreatywność i logiczne myślenie. Badania ewaluacyjne nie pokazują, aby angażowanie się w te czynności (samodzielnie przez dziecko czy wspólnie z rodzicami) przynosiło negatywne konsekwencje, wręcz przeciwnie. Posiadanie hobby, pasja czy angażowanie się w dowolne adaptacyjne zachowanie z przekonaniem czy chęcią to czynniki chroniące przed uzależnieniami.

Źródła:

„Uzależnienia behawioralne”, Lidia Cierpiałkowska, Iwona Grzegorzewska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2018

„Uzależnienia technologiczne wśród dzieci i młodzieży. Teoria, profilaktyka, terapia – wybrane zagadnienia”, Ewa Krzyżak-Szymańska, Minister Zdrowia, KBPN, Kraków 2018