Jak pomóc dziecku z uzależnieniem od substancji psychoaktywnych? cz. 1

Proces leczenia uzależnienia od substancji psychoaktywnych u dziecka oznacza pracę terapeutyczną i przejście leczenia przez całą rodzinę. Jak się odbywa? Jak rozmawiać z uzależnionym dzieckiem i co jest najważniejsze w procesie trzeźwienia? Rozmawiamy z psycholożką i certyfikowaną specjalistką psychoterapii uzależnień i współuzależnienia Katarzyną Andrusikiewicz.

Kilkukrotne użycie substancji oznacza już uzależnienie?

Nie, zwłaszcza w wieku nastoletnim, gdy dzieci eksperymentują, chcą poczuć się dorosłe. Uzależnienie jest diagnozą, którą formułują specjaliści. To my oceniamy objawy kliniczne, dlatego nie polecam diagnozowania siebie i innych na “własną rękę”. Natomiast przy uzależnieniu bardzo istotną kwestią jest utrata kontroli nad ilością przyjmowanych substancji. A także czasem, który generuje przyjmowanie tych substancji. Jeżeli na przykład dziecko zaczyna wracać do domu regularnie pod wpływem, czy ewidentnie opuszcza się w nauce, to mówimy o utracie kontroli.

Kolejną kluczową kwestią są konsekwencje: w zdrowiu, szkole, życiu rodzinnym. Mam tutaj na myśli straty, jakie pojawiają się z powodu zażywania substancji psychoaktywnych. Jeżeli zatem incydentalnie korzystamy z używek, nie ma w tym reguły i systematyczności, to raczej nie ma mowy o uzależnieniu. Może natomiast oznaczać to problem.

Istotną sprawą jest również funkcja, jaką pełnią tzw. narkotyki, czyli po co je bierzemy. W przypadku dziecka może na przykład chodzić o to, że czuje się lepiej pod wpływem, bardziej pewne siebie, swobodne, fajne, wyluzowane.

Wspomniała pani o kwestiach zdrowotnych. Jak substancje psychoaktywne wpływają na młody organizm?

To akurat jest kwestia indywidualna, bo nie jest tak, że każdy młody organizm zareaguje tak samo. Zazwyczaj też ten wpływ różnicuje się ze względu na płeć. Z drugiej strony – młode organizmy mogę relatywnie szybko się regenerować.

Substancje psychoaktywne mają największy wpływ na układ nerwowy, który u młodego człowieka jest jeszcze nie w pełni nieukształtowany. Podobnie jak mózg, który w tym wieku w dalszym ciągu się rozwija. W tych dwóch obszarach alkohol czy tzw. narkotyki sieją największe spustoszenie i wyrządzają ogromną szkodę. Konsekwencjami jest nie tylko niższa odporność. Też spadek kreatywności, koncentracji, problemy z nauką nie tylko w wymiarze szkolnym i psychoruchowym. Czyli dziecko świetnie jeździło na deskorolce, miało dobrą koordynację, a nagle zaczyna to tracić z powodu regularnego wpływu substancji.

Zażywanie substancji psychoaktywnych może wywoływać nerwowość, agresję, zmiany nastroju, płaczliwość. Warto pamiętać, że czy to jednorazowe, incydentalne czy regularne przyjmowanie przez dziecko substancji, jest szkodliwe dla zdrowia i bezpieczeństwa. Stan pod wpływem używek jest stanem zagrożenia zdrowia i życia. Przecież taka osoba staje się często bezbronna, może być zaatakowana, wykorzystana seksualnie, okradziona. Dlatego nigdy nie można bagatelizować sytuacji, nawet jeżeli nie mówimy jeszcze o uzależnieniu.

Uzależnienie u dziecka objawia się tak samo, jak u dorosłego?

Chociaż wiele symptomów będzie podobnych, to nie można tego porównać. Życie dziecka skupia się na innych obszarach. Nawet jeżeli ma problemy w szkole, to nie są to takie konsekwencje, jak u dorosłego, który traci pracę i możliwość zarabiania pieniędzy. Mamy zatem jakieś wspólne mianowniki, jak chociażby utrata kontroli, ale też u dziecka szybciej rozwija się uzależnienie. Unikałabym jednak porównywania, bo choroba, jaką jest uzależnienie, przebiega indywidualnie i tak też powinna być diagnozowana i leczona.

Myślę, że warto to podkreślać, bo rodzice mają teraz tendencję do opisywania wielu intymnych spraw na grupach internetowych. Tam szukają pomocy.

Z używkami jest tak, że u kogoś powodują senność, u kogoś pobudzenie i rozdrażnienie. Wszystko zależy od substancji psychoaktywnej. Działanie jest różne i różne symptomy się ujawniają, a dodatkowo koniecznością jest podkreślanie, że nieraz możemy podejrzewać, że dziecko bierze tzw. narkotyki, a jego zachowanie wynika z zupełnie innych powodów. Takich jak, nękanie w szkole lub rozwija się u niego depresja. Zmienność nastrojów może również wynikać z szukania swojej tożsamości czy tożsamości seksualnej. Łatwo się pomylić. Dlatego w przypadku jakichkolwiek niepokojących symptomów rodzice powinni wykazać się otwartością. Dać przestrzeń na rozmowę, a w niektórych przypadkach po prostu zgłosić się do psychologa.

W jaki sposób rodzic może zakomunikować tę otwartość?

Możemy powiedzieć: „Jestem tu dla ciebie, wysłucham cię, powiedz, jakie masz problemy, postaram ci się pomóc”. Mam wrażenie, że przez to, że rodzice czytają jakieś fora, słyszą o jakichś skrajnych przypadkach, od razu zakładają najgorszy scenariusz i działają na oślep.

I karzą, zabraniają, zamykają w domu, odcinają od kieszonkowego, zabierają telefon. Jakby to miało sprawić, że problem zniknie.

To nie jest żadna pomoc. To tak samo, jakbyśmy dorosłych, którzy mają problem z używkami, zamykali w więzieniach. W nadużywaniu substancji nie chodzi tylko o utrzymanie abstynencji, ale przede wszystkim o rozwiązanie problemu. Problemu, który stoi u podłoża tego, że ktoś zaczyna sięgać po substancje psychoaktywne. Dlatego tak ważne jest trafienie do specjalisty terapeuty uzależnień.

Jakie są metody leczenie uzależnienia u dzieci?

Uzależnione dziecko trafia na terapię – jest ona podobna do tej dla dorosłych, ale oczywiście różni się metodami. Wiele zależy również od zaawansowania choroby, od tego, jak silne objawy używania dziecko przejawia. Jeżeli problem jest zaawansowany, niemożliwe jest, żeby dziecko leczyło się w warunkach ambulatoryjnych. Mówimy o sytuacji, w której dziecko nie jest w stanie utrzymać abstynencji, ma objawy fizyczne, pojawiają się zaburzenia, bardzo często wynikające z używania substancji. W takich przypadkach zalecane jest umieszczenie dziecka w ośrodku. Tam objęte jest całodobową opieką specjalistów: pedagoga, psychologa, psychoterapeuty, lekarza. Taka terapia trwa od kilku do kilkunastu tygodni. Nieraz nawet do 1,5 roku w zależności od ośrodka. W takich miejscach odbywają się również lekcje.

Bywa, że to naprawdę najlepsza forma pomocy, ponieważ dziecko zostaje wyrwane ze środowiska, które mu nie służy, w którym są używki i przemoc. W takich warunkach trudno się skupić na terapii. W ośrodku dziecko może nauczyć się innego funkcjonowania i poświęcić uwagę na zdrowienie. Istnieją też oddziały dzienne – to taka pośrednia forma. Polega to na tym, że dziecko przychodzi na oddział na przykład od 8 do 16, tam ma terapię i zajęcia terapeutyczne, ale po południu wraca do domu.

Jeżeli natomiast uzależnienie nie jest jeszcze mocno rozwinięte, a dziecko jest w stanie samodzielnie powstrzymać się od zażywania substancji, to zostaje objęte terapią indywidualną, niejednokrotnie też grupową w metodzie ambulatoryjnej, czyli spotkania odbywają się zazwyczaj trzy razy w tygodniu. Warto też dodać, że w przypadku uzależnienia dziecka psychoterapią powinna być objęta systemowo cała rodzina.

Mgr Katarzyna Andrusikiewicz jest psychologiem oraz certyfikowaną specjalistką psychoterapii uzależnień i współuzależnienia (nr 1762) z ponad 10-letnim doświadczeniem zawodowym w pracy klinicznej. Ukończyła studia psychologiczne na warszawskim Uniwersytecie SWPS (ścieżka specjalizacyjna: psychologia kliniczna). Jest też absolwentką Studium Terapii Uzależnień i Współuzależnienia w Instytucie Psychologii Zdrowia.