Jak postawić ultimatum osobie z uzależnieniem? „Interwencja czy stawianie warunku to nie odwet, nie zemsta”

„Interwencja i warunek mają wywołać kryzys w osobie uzależnionej. W filmach często widzimy rodzinną interwencję, po której od razu osoba z problemem jest zawożona na leczenie. Tego samego dnia. Tutaj chodzi właśnie o szybkość i konsekwencję. Warunek nie rozmywa się w czasie.” O tym, jak postawić osobie z uzależnieniem ultimatum i zmotywować ją do leczenia, mówi psycholożka i specjalistka psychoterapii uzależnień Agata Czaja Michaud.

Zakończenie relacji to taki flagowy przykład, ale jednak nie zawsze chcemy odchodzić, zrywać kontakt. Jakie mogą być inne przykłady warunków?

Zacznijmy od tego, że warunków postawionej osobie pijącej szkodliwie lub uzależnionej może być wiele. Jeżeli mówimy o interwencji grupowej, w której udział bierze 6-7 osób, to każdy może przygotować ultimatum. Możemy też wybrać jedno wspólne.

Warunkiem może być odmówienie obecności na rodzinnej imprezie czy świętach – bo na przykład nie chcemy, żeby nasze dzieci oglądały pijanego dziadka. Nie będę odbierała cię samochodem i odwoziła z imprez. Nie załatwię za ciebie kolejnej sprawy urzędowej, nie pożyczę pieniędzy, nie będę robić z twojego uzależnienia tematu tabu itp. Wiele zależy od tego, jaką relację mamy z osobą uzywającą substancji, kim ona dla nas jest i co uważamy, że będzie dla nas dobre. Warto zadać sobie pytanie: jak chcę się ochronić w tej relacji? Czego już nie chcę?

Ale mogę się na przykład bać, że jeżeli odmówię podwózki bliskiej osobie, to ona pod wpływem substancji wsiądzie za kierownicę. Lęk przed ewentualnymi konsekwencjami naszego warunku może być paraliżujący.

Niestety, interwencjom zawsze towarzyszy dużo różnych uczuć, również lęk – o naszą relację, o tę osobę, czy pójdzie na terapię, czy podejmie leczenie. Dlatego warto w czasie interwencji znaleźć przestrzeń na pozytywne emocje. Robimy to, bo mamy nadzieję, że będzie lepiej, chcemy ci pomóc, nie jesteś sam czy sama, pokażemy ci, co może się wydarzyć, jeżeli przestaniesz pić. To nie jest dobry moment na szantaże i groźby, interwencja czy stawianie warunku to nie odwet, nie zemsta.

Czy jest jakiś limit warunków, jakie możemy postawić jednej osobie, na przykład będąc z nią w relacji romantycznej?

Mówimy o związku – tworzą go dwie osoby. Jednej i drugiej powinno być w takiej relacji dobrze. Jeżeli uzależnienie partnera lub partnerki powoduje, że nie jest nam dobrze, picie czy używanie substancji innych wymknęło się spod kontroli, to warto zadać sobie pytania: jakie warunki muszą być spełnione, żeby było nam dobrze? Na jakich zasadach chcę żyć i czym dla mnie jest dobra relacja?

Nieraz odpowiedzi na te pytania przysłania miłość – wydaje nam się, że skoro się kochamy, to pomożemy tej osobie, będziemy jej pilnować i ona przestanie pić. I naiwnie wierzymy w zapewnienia, “że to ostatni raz”, słuchamy cierpliwie, że “alkohol to nie problem”, że to zmęczenie, gorszy dzień, zły szef. Bardzo często stawianie warunków w takiej sytuacji powoduje opór osoby pijącej, odbiera to jako próba kontroli i “mówienia mi, co mam robić”.

A co jeżeli warunki notorycznie są bagatelizowane?

Musimy się zastanowić, czy chcemy być w takim związku, czy próbujemy interwencji grupowej, czyli mocniejszej formy motywowania niż rozmowa indywidualna, czy może sami zgłosimy się na terapię, czy konsultację do specjalisty psychoterapii uzależnień.

Dodam jeszcze jedną ważną rzecz przy stawianiu ultimatum – warunki są określone w czasie. Nie chodzi o to, że masz iść na leczenie za miesiąc czy rok. Określmy w czasie ten warunek. To bardzo ważny element ultimatum. Czyli na przykład: dziś/jutro/w tym tygodniu chcemy, abyś zgłosił się na terapię.

Właśnie też o tym pomyślałam, że musimy być konkretni w wymaganiach, żeby się one nie rozpłynęły w bliżej nieokreślonym czasie i przestrzeni…

Tak, i im krótszy ten wyznaczony okres, tym lepiej. Interwencja i warunek mają wywołać kryzys w osobie uzależnionej. W filmach amerykańskich, bo interwencja powstała w Stanach Zjednoczonych, często widzimy rodzinną interwencję, po której od razu osoba z problemem jest zawożona na leczenie. Tego samego dnia. Tutaj chodzi właśnie o szybkość i konsekwencję. Warunek nie rozmywa się w czasie.

Zauważmy, jak wiele osób trwa w relacjach zdominowanych przez używki. Możemy patrzeć na zrywane warunki, stawiać nierealne ultimatum, wylewać kolejne butelki wódki do zlewu czy wyrzucać tabletki, słuchać obietnic. I taki układ może się ciągnąć przez wiele, wiele lat. A nasze współuzależnienie się pogłębiać. Brak konsekwencji to jedna z podstawowych pułapek współuzależnienia. Dlatego warto też szukać pomocy dla siebie i niezależnie od tego, co postanowi osoba uzależniona – zgłosić się na terapię, poznać te mechanizmy i zdobyć narzędzia.

Świadomość pomaga w leczeniu uzależnień?

Myślę, że świadomość, o jakim problemie mówimy, jest niezbędna. Osoby uzależnione mówią nieraz: “wiem, że mam problem, ale jakoś to kontroluję”. Czyli oczywiście sama świadomość nie leczy, ale może być ważnym pierwszym krokiem ku zmianie.

Zasłona dymna.

Tak, dlatego powiedziałabym, że ta świadomość pomaga rozpracować te mechanizmy, a następnie podjąć działanie – bo to ono leczy. Leczy terapia uzależnień i współuzależnień czy DDA. Nie leczy czekanie, aż ktoś “osiągnie dno” – taka rada często pada i to z ust trzeźwych osób z uzaleznieniem. Ważne, żebyśmy poznali możliwości pomocy, bo interwencja czy postawienie świadomego i rzetelnego warunku może uratować życie.

Agata Czaja Michaud – psycholog, certyfikowany specjalista psychoterapii uzależnień, certyfikowany specjalista przeciwdziałania przemocy, certyfikowany trener. Od 20 lat prowadzi konsultacje i terapię osób z problemem uzależnień oraz ich rodzin. Kilkanaście lat pracowała na oddziale odwykowym w Instytucie Psychiatrii i Neurologii. Przygotowuje do podjęcia interwencji wobec osoby uzależnionej, najskuteczniejszej metody zmotywowania do terapii. Autorka poradnika: Mówię STOP Twojemu uzależnieniu. Jest on dedykowany tym, którzy chcą, aby osoba z problemem uzależnienia zaczęła się leczyć. Prowadzi online trening redukcji stresu, aby poprzez rozluźnienie ciała uspokoić emocje i umysł. Prowadzi webinary, w których odpowiada na trudne pytania z zakresu psychologii.