Kompulsywne kupowanie często jest racjonalizowane i traktowane jako brak gospodarności lub nieumiejętność oszczędzania. Można pokusić się o stwierdzenie, że każdemu człowiekowi zdarza się zaangażować w zakupy, które wyłamują się z „normalnego” schematu, nie są do końca przemyślane oraz zaplanowane. Zdarzają się też takie, które są dokonywane w celu zrekompensowania negatywnych doświadczeń i towarzyszących im emocji. Jeśli jednak nie jest to sporadyczne, a skłonność do nieplanowanych zakupów rośnie, może to prowadzić do negatywnych konsekwencji w zakresie funkcjonowania danej osoby.
Kompulsywne kupowanie – definicja
Kompulsywne kupowanie definiuje się jako przymus kupowania połączony z całkowitą lub częściową utratą kontroli. Zaburzenie to powoduje wiele szkód, m. in. cierpienie, silne poczucie winy, kłopoty finansowe i społeczne.
Objawy kompulsywnego kupowania
Co może świadczyć o występowaniu kompulsywnego kupowania? W literaturze wymienia się trzy podstawowe objawy świadczące o tym zaburzeniu:
- Niepokój związany z kupowaniem lub odruch (impuls) kupowania odczuwany jako nieodparty, narzucający się albo bezsensowny.
- Zakupy przekraczają możliwości finansowe danej osoby.
- Akt kupowania powoduje znaczny stres, stratę czasu. Wpływa w istotny sposób na funkcjonowanie społeczne i zawodowe lub jest przyczyną problemów finansowych (zadłużenie, bankructwo).
Inne zachowania, które mogą świadczyć o nieprawidłowościach w tym obszarze
- osobie zdarza się kupować tylko i wyłącznie w celu poprawy samopoczucia,
- zakup czegokolwiek powoduje krótkotrwały stan podniecenia,
- osoba tłumaczy zakup przedmiotów, na które jej nie stać „byciem dla siebie dobrą”, „nagradzaniem siebie”, „dbaniem o siebie”
- dokonując dużych zakupów i płacąc kartą kredytową, osoba szybko osiąga zadowolenie. Jednocześnie odsuwa w czasie mniej przyjemne konsekwencje swojego postępowania,
- dokonując zakupów osoba ma poczucie winy albo łapie się na tym, że znowu powtórzyło się takie zachowanie,
- większość zakupów dokonuje w samotności, traktując to jako swoje „grzeszne” zachowanie,
- okłamuje bliskich w temacie wydawanych pieniędzy i kupowanych rzeczy,
- osoba często opuszcza pracę lub szkołę i nie wywiązuje się ze zobowiązań, spędzając ten czas na zakupach,
- osobie zdarzają się impulsywne zakupy kosztem ograniczenia wydatków na rzeczy potrzebne,
- ma miejsce upośledzenie kontroli nad powstrzymywaniem się od zakupów oraz nad długością i częstotliwością czasu poświęcanego na zakupy,
- występuje niepokój, rozdrażnienie czy gorsze samopoczucie przy próbach ograniczenia możliwości dokonywania zakupów. Stany te ustępują z chwilą pojawienia się możliwości realizowania planów zakupowych,
- postępujące zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności lub dotychczasowych zainteresowań na rzecz dokonywania zakupów i zdobywania na nie środków finansowych,
- kontynuowanie zakupów mimo szkodliwych następstw (fizycznych, psychicznych i społecznych), o których wiadomo, że mają związek z ich dokonywaniem.
Inne sygnały
Przed dokonaniem zakupów osoba mająca problem na tym tle doświadcza silnego pobudzenia. Czuje irytację i złość, gdy zrobienie zakupów nie jest możliwe. Kiedy jednak jej potrzeby zostaną zrealizowane, ma poczucie ulgi i osiągniętej przyjemności lub nawet euforii.
Osoby z kompulsją kupowania wykazują szereg nietypowych zachowań związanych z tym zachowaniem. To m.in. częste zwracanie zakupionych przedmiotów, nierozpakowywanie zakupionych rzeczy, nieusuwanie metek z ubrań. Często osoby te wykazują także skłonność do kupowania przedmiotów tzw. ekskluzywnych.
Źródła:
„Zaburzenia uprawiania hazardu i inne tak zwane nałogi behawioralne” Redakcja naukowa: Bogusław Habrat, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2016
„Uzależnienia behawioralne”, Lidia Cierpiałkowska, Iwona Grzegorzewska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2018
Dodaj komentarz