Funkcjonowanie rodzin z problemem alkoholowym od lat stanowi przedmiot badań. Jednym z ich kierunków jest podejmowanie wysiłków zmierzających do opisania funkcjonowania poszczególnych jej członków. W minionych dziesięcioleciach partnerki osób uzależnionych określano mianem osób współuzależnionych. Jest to jednak określenie mocno kontrowersyjne i poddawane krytyce, na tyle, że takowe rozpoznanie nie pojawia się w nowych klasyfikacjach chorób takich jak DSM-5 czy ICD-11. Niejednokrotnie destrukcyjna zależność, w jakiej funkcjonują partnerki osób uzależnionych zbliżona jest do cech osobowości zależnej (przy czym nie każda z tych kobiet ma taką osobowość).
Prowadzone badania nie skutkują tworzeniem nowych kryteriów diagnostycznych, lecz udoskonaleniem tych już istniejących, by adekwatniej opisywać stany psychiczne i sposób funkcjonowania członków rodziny, w której istnieje problem uzależnienia. Brakowało również narzędzia (np. kwestionariusza), które pozwalałoby badać objawy kliniczne zgłaszane przez partnerki osób uzależnionych. Jego skonstruowanie stało się celem badawczym autora omawianego badania. Tak powstał Kwestionariusz Zależności Emocjonalnej (KZE). Kolejnym celem autora było porównanie funkcjonowania żon/partnerek osób uzależnionych od alkoholu z kobietami nie będącymi w takich relacjach.
Istniejąca koncepcja zjawiska, które określano jako tzw. współuzależnienie, nie doczekała się uznania niektórych objawów za osiowe czy drugorzędowe. Na podstawie badań autor określił jednak cechy różnicujące żony osób uzależnionych od alkoholu od żon osób, u których nie stwierdzono istnienia tego zaburzenia. Są nimi potrzeba kontroli, obniżone poczucie własnej wartości, lęk, zaprzeczanie, złość i izolacja społeczna. Stały się one później skalami w tworzonym Kwestionariuszu Zależności Emocjonalnej, a każda z nich składa się z sześciu pozycji. Natomiast nasilenie każdego z objawów osoba badana ocenia na pięciostopniowej skali.
W badaniu wzięły udział żony osób uzależnionych od alkoholu uczestniczące w terapii w poradni odwykowej bądź spotkaniach grup samopomocowych. Grupę kontrolną stanowiły kobiety żyjące w związkach pozbawionych problemu uzależnienia bądź innego rodzaju dysfunkcji. Łącznie w badaniu uczestniczyło 300 kobiet –157 w grupie badanej i 143 w grupie kontrolnej. W większości pochodziły one z dużych miast i miały wykształcenie średnie bądź wyższe.
Podczas analiz potwierdzono trafność i rzetelność testu. Ponadto, potwierdzono trafność kryterialną narzędzia, czyli zewnętrzną. Okazało się bowiem, że dodatnio koreluje z neurotyzmem badanym przez test NEO-FFI, zaś ujemnie z ekstrawersją badaną przez ten test. Poza tym ustalono, iż uzyskiwane wyniki w KZE ujemnie korelują z testem mierzącym prężność psychiczną (SPP-25), czyli zdolność radzenia sobie ze stresem. Duża liczba przebadanych osób pozwoliła na utworzenie (tymczasowych) norm według rozkładu t-studenta (oddaje on rozkład badanych cech w populacji ogólnej). Dzięki temu wykazano, że we wszystkich badanych sferach partnerki osób uzależnionych funkcjonują gorzej niż parterki osób nieuzależnionych. Dodatkowo zaobserwowano, że zmienną, która w znaczący sposób różnicuje obie grupy jest poczucie własnej wartości (jest ono na znacząco niższym poziomie u partnerek osób uzależnionych).
Skonstruowane narzędzie potwierdza intuicyjne i obserwowalne problemy pacjentek zgłaszających się do specjalistów z trudnościami wynikającymi z życia w relacji z osobą uzależnioną od alkoholu. Pomimo braku „współuzależnienia” jako jednostki nozologicznej w klasyfikacjach chorób, narzędzie to pozwala na określenie kierunków pracy terapeutycznej osób zgłaszających się po pomoc, co pozwala czynić ją bardziej celowaną i odpowiadającą na zapotrzebowanie osób zgłaszających się po pomoc.
Margasiński A., Nasilenie objawów dysfunkcyjnych u żon alkoholików mierzone Kwestionariuszem Zależności Emocjonalnej (KZE), Alcohol & Drug Addict (Alkoholizm i Narkomania) 2022; 35 (1):43-66.
