Czas spędzany w pracy stanowi nierzadko sporą, a na pewno znaczącą część dnia. Środowisko zawodowe jest, jak wskazano w raporcie „jednym z czynników wpływu społecznego na jednostkę i stanowi stymulator zachowań ryzykownych i patologii społecznej”. Niekorzystne zjawiska w miejscu pracy mogą prowadzić do używania oraz nadużywania przez pracowników substancji psychoaktywnych. Jednym z takich zjawisk jest stres.
Stres zawodowy to, jak zdefiniowano w omawianym raporcie „swoisty stan dyskomfortu psychicznego wywołany niezgodnością między warunkami i wymaganiami stawianymi pracownikowi a jego możliwościami poradzenia sobie”. Już od lat 90. XX w. pojawia się on w opracowaniach jako przyczyna m.in. uzależniania od alkoholu i leków. Jednocześnie, już wtedy wskazywano, że problemy związane z alkoholem i innymi substancjami psychoaktywnymi wpływają niekorzystnie na efektywność pracy, wiążą się z narastającą absencją, wypadkami, spadkiem ogólnej wydajności i… stresem.
Alkohol a sfera emocjonalna człowieka
Praca zawodowa to dla wielu osób źródło silnych emocji (również negatywnych). Może stanowić wyzwanie, ale też przeciążenie i rzutować na ocenę satysfakcji z życia. W raporcie podkreślono, że przeżywanie stresu, zwłaszcza długotrwałe, pozostaje w relacji ze spożywaniem alkoholu. Ma to związek z negatywnymi emocjami. Chodzi przede wszystkim o motywację negatywną, tj. nastawioną na redukcję nieprzyjemnego stanu – głównie lęku, zdecydowanie zaś rzadziej o wzmacnianie lub wywoływanie emocji pozytywnych, np. pewności siebie.
We wcześniejszych badaniach udowodniono, że odczuwanie nieprzyjemnych emocji i zmęczenia pracą bywa redukowane poprzez picie alkoholu. Inne badania wykazały, że w środowiskach społecznych o dużym nasileniu przełomowych zdarzeń, takich jak np. zgony i narodziny, występowała zwiększona sprzedaż alkoholu, a co za tym idzie – jego większe spożycie. I wreszcie zauważono, że spożywanie alkoholu w trakcie działania czynnika stresującego wzmacnia picie i skłania do częstszego sięgania po alkohol.
Stres zawodowy a alkohol
W badaniu zależności między stresem zawodowym a spożyciem alkoholu uczestniczyło 2800 osób. Badanie miało na celu określenie zależności między spożyciem alkoholu a występowaniem dwóch stresorów – poczuciem przeciążenia pracą i stanem niepewności odnośnie do zatrudnienia. Badacze uwzględnili spożywanie alkoholu przed pracą, w ciągu dnia roboczego oraz po zakończonej pracy.
Wyniki wskazały, że istnieje pozytywny związek pomiędzy obiema sytuacjami stresującymi a ilością spożywanego alkoholu w ciągu dnia roboczego. Poczucie przeciążenia pracą to istotny czynnik oddziałujący na spożywanie alkoholu po zakończonej pracy. I choć rzeczywiście alkohol działa tu jako czynnik zaradczy w stanie napięcia, autorzy raportu wskazują na inne czynniki o charakterze organizacyjnym (środowiskowym), będące potencjalnymi stresorami.
Używanie alkoholu jako efekt działania swoistych stresorów zawodowych
Jedno z przeprowadzonych badań wykazało, że stres z powodu utraty pracy i trwałego bezrobocia wystąpił u 12,7% badanych i był pozytywnie związany z ilością spożywanego alkoholu. Co ciekawe, stres zawodowy zwiększał konsumpcję alkoholu i ogólną częstotliwość picia jedynie wśród osób o niższym statusie ekonomicznym. Zauważono także, że w grupie kobiet, w przeciwieństwie do mężczyzn, zwiększona liczba godzin pracy oraz nadgodziny przyczyniają się do większego ryzyka zachorowania na depresję oraz wzrostu konsumpcji alkoholu.
Sięganie po alkohol może być też efektem złych warunków pracy, spowodowanych specyfiką wykonywanego zawodu. Mowa tu głównie o działalności społecznie użytecznej, ukierunkowanej na zaspokajanie materialnych i duchowych potrzeb drugiego człowieka.
Oddzielnej analizie poddano profesje medyczne. Wśród kobiet pracujących w tym sektorze w sytuacji stresu alkohol spożywało ok. 4% z nich. Jedną z deklarowanych przyczyn szkodliwego używania substancji psychoaktywnych (głównie alkoholu) przez grupę lekarzy stażystów i studentów medycyny było przemęczenie emocjonalne i fizyczne. Podobnie wyglądały wyniki w grupie zawodowej ratowników medycznych.
Sięganie po alkohol jako sposób radzenia sobie z obciążeniami zawodowymi (ucieczkowe powody picia alkoholu)
Wśród motywów picia alkoholu oraz czynników ryzyka wpływających na rozwój uzależnienia znaczącą rolę odgrywa mała odporność na frustrację i stres. Ciekawa jest analiza roli wsparcia społecznego w grupie pracowników doświadczających stresu zawodowego. Przykładem może tu być grupa zawodowa funkcjonariuszy policji. Obciążenia w miejscu pracy i jednoczesny brak wsparcia ze strony pozostałych kolegów prowadzi do wzrostu spożycia alkoholu.
Picie alkoholu jako efekt zaangażowania osobistego w pracę
Zaangażowanie w wykonywanie obowiązków zawodowych bardzo często wpływa na poprawę samopoczucia pracownika i kształtuje jego jakość życia. Druga strona medalu jest zaś taka, że przewlekłe stany frustracji i zmęczenia, wynikające z poświęcania się, które nie przynosi pożądanego efektu, na tę jakość życia wpływa negatywnie. Z badań jasno wynika, że pracownicy, którzy są mniej zadowoleni z wykonywanej pracy, osiągają wyższe wyniki w testach przesiewowych wykrywających wczesne symptomy picia ryzykownego lub szkodliwego, a także objawy uzależnienia. Ponadto częściej spożywają alkohol w ciągu dnia i wykazują większą tendencję do korzystania z niego w celu łagodzenia nieprzyjemnych stanów emocjonalnych. Jednocześnie, emocjonalne przeciążenie pracą może powodować u nich wypalenie zawodowe. A syndromowi temu przypisuje się właściwość generowania negatywnych konsekwencji, takich jak m.in. uzależnienie od alkoholu.
Sytuacje traumatyczne w pracy a spożywanie alkoholu
Uzależnienie od alkoholu może stanowić odpowiedź na niemożność poradzenia sobie z traumatycznym wydarzeniem życiowym. Takim może być stres w pracy, wywołujący stany przewlekłego napięcia czy zaburzenia psychiczne. Coraz częściej opracowania naukowe wskazują, że przeciążenie pracą może również skutkować poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi, w tym zespołem stresu pourazowego (PTSD). Grupami zawodowymi w szczególności narażonymi na działanie tych czynników są pracownicy służby wojskowej, ze względu na oddzielenie ich od rodziny i przyjaciół, obciążenie pracą, narażenie na uszkodzenia ciała czy śmierć potencjalnie własną lub współpracowników.
