Percepcja ryzyka, czyli sposób jego odbierania i postrzegania, może mieć wpływ na sięganie po alkohol i upijanie się. Zrozumienie tego mechanizmu jest niezwykle ważne w kontekście efektywności działań i profilaktyki kierowanej do młodzieży.
Celem omawianego badania była analiza zmian w percepcji ryzyka oraz trendów w konsumpcji alkoholu w latach 1995–2015 wśród młodzieży szkolnej w Polsce na tle innych krajów europejskich. Dane zebrano również w Czechach, Danii, Francji, Szwecji, Włoszech i na Ukrainie.
Czym jest percepcja ryzyka?
Percepcja ryzyka to indywidualnie postrzegana podatność na zagrożenie. Zauważono, że w czasie obserwowanych dwóch dekad odsetek uczniów, którzy oceniali częste spożywanie niewielkich ilości alkoholu jako mało ryzykowne bądź pozbawione ryzyka, wzrastał w części krajów (w tym w Polsce). Z badań wynika, że starsi uczniowie rzadziej postrzegają ryzyko jako wysokie, jednak młodzież, która uczestniczyła w zajęciach profilaktycznych, oceniała ryzyko jako niższe, w porównaniu z tymi, którzy w nich nie uczestniczyli.
Wyniki badań empirycznych dowodzą, że percepcja indywidualnego ryzyka koreluje z konsumpcją alkoholu – osoby, które go nadużywają, odznaczają się niską oceną ryzyka, przy czym indywidualne ryzyko jest na ogół postrzegane jako mniejsze w porównaniu z oceną ryzyka tego samego zachowania w wymiarze społecznym.
Podkreślono, że kultura stanowi ramy interpretacji ryzyka i determinuje postawy, jednak percepcja ryzyka na poziomie indywidualnym nigdy nie jest jednolita. Zmiany percepcji ryzyka upijania się miały mniej gwałtowny przebieg, jednak znacząco wpływały na skalę tego zjawiska.
Jednocześnie zaobserwowano, że wpływ percepcji ryzyka na sięganie po alkohol zmienia się w czasie i może mieć różny przebieg. Wskazano, że ograniczenie odsetka uczniów sięgających po alkohol nie zawsze wiąże się ze wzrostem wysokich ocen ryzyka. W ostatnich latach częste spożywanie niewielkich ilości alkoholu przestaje być postrzegane jako zachowanie ryzykowne. Dlatego ważne jest włączanie do programów profilaktycznych zagadnień związanych z częstym spożywaniem niewielkich ilości alkoholu.
Analiza zebranych danych
W badaniach na przestrzeni 20 lat łącznie wzięło udział 144 357 uczniów w wieku 15–16 lat, w Polsce i w pięciu krajach Unii Europejskiej: Czechach, Danii, Francji, Szwecji i we Włoszech oraz na Ukrainie. Dobór krajów był podyktowany zróżnicowanymi modelami polityki wobec alkoholu, a także różnicami w strukturze i wielkości konsumpcji alkoholu. Szwecja i Dania reprezentują odpowiednio wysoki i niski poziom kontroli w polityce wobec alkoholu, podczas gdy Francja i Włochy umiarkowany. Czechy są z kolei krajem, w którym – podobnie jak w Danii – jest prowadzona liberalna polityka wobec alkoholu oraz gdzie wskaźniki dotyczące konsumpcji alkoholu wśród młodzieży należą do najwyższych w Europie.
Nie badano indywidualnych zachowań uczniów, lecz postrzeganie przez nich ryzyka związanego z alkoholem w ogóle. Oceniano więc wysoką lub niską percepcję ryzyka.
Na przestrzeni 20 lat, od 1995 do 2015 roku, we wszystkich krajach poza Francją zmniejszył się odsetek uczniów, którzy pili alkohol w okresie 12 miesięcy przed badaniem. Największy spadek odnotowano w Szwecji (82% do 52%) i na Ukrainie (81% do 68%), a najmniejszy w Czechach. Zmniejszył się również odsetek uczniów sięgających po alkohol w okresie 30 dni przed badaniem.
Spożywanie alkoholu w Polsce
W 2015 roku Polska znalazła się wśród trzech krajów o najniższym odsetku uczniów pijących alkohol w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem. Znalazła się również wśród trzech krajów o najniższym odsetku uczniów pijących alkohol w okresie 30 dni przed badaniem.
Trendy w upijaniu się (spożywanie więcej niż 5 porcji alkoholu przy jednej okazji w ciągu ostatnich 30 dni) – po sporym wzroście w drugiej połowie lat 90., nastąpił spadek i powrót do poziomu z 1995 roku.
W latach 1995–2015 w Polsce konsekwentnie malała liczba uczniów oceniających częste spożywanie niewielkich ilości alkoholu jako wysoce ryzykowny wzór konsumpcji alkoholu.
Można powiedzieć, że w analizowanych krajach (z wyjątkiem Szwecji) zarówno niska, jak i wysoka ocena ryzyka częstego spożywania niewielkich ilości alkoholu miała związek z faktem sięgania po alkohol w ciągu 12 miesięcy i 30 dni przed badaniem oraz z upijaniem się. Abstynenci częściej oceniali ryzyko upijania się jako wysokie, podczas gdy pijący częściej oceniali je jako niskie.
Czytaj więcej: Jak pije młodzież szkolna. Wyniki badań ESPAD
Podsumowanie
Jak wskazano w analizie, różnice w percepcji ryzyka oraz we wpływie percepcji ryzyka na konsumpcję alkoholu mogą wynikać z uwarunkowań kulturowych oraz normalizacji konsumpcji alkoholu, w tym przede wszystkim popularyzacji wzoru umiarkowanej konsumpcji stawianej w opozycji do konsumpcji ryzykownej, cechującej się wypijaniem dużych ilości alkoholu przy jednej okazji.
Oceny ryzyka zmieniają się w czasie i jest to związane nie tylko z ilością oraz modelem spożywania alkoholu w danym kraju, uwarunkowaniami kulturowymi czy prowadzoną (liberalną lub przeciwnie) polityką alkoholową. Zmiany w percepcji ryzyka związane są także z edukacją na temat ryzyka związanego z alkoholem, ponieważ młodzież może mieć tendencję do przeceniania ryzyka.
Źródło:
„Percepcja ryzyka a picie alkoholu wśród młodzieży w siedmiu krajach europejskich w latach 1995–2015”, Michał Bujalski, Janusz Sierosławski, Alcohol Drug Addict 2018; 31 (1): 17-48
Fot. Edgar Hernandez, Unsplash.com
