Wielokrotnie pisaliśmy na łamach naszego portalu, że nadużywanie substancji psychoaktywnych jest ogromnym problemem natury ekonomicznej, społecznej i zdrowotnej w skali świata. W samych tylko Stanach Zjednoczonych między 1999 a 2010 używanie opioidów wzrosło o 400% i szacuje się, że między 2008 a 2016 uzależnienie od marihuany wśród młodzieży wzrosło o 30%. Z danych przedstawianych przez WHO z lat 2000-2016 wynika, że liczba zgonów powiązanych z nadużywaniem narkotyków wzrosła o 47%.
Taka sytuacja stawia wyzwania przed badaczami, które zmierzają do określenia – po pierwsze – czynników wpływających na rozwój uzależnienia, tak by móc podejmować efektywne oddziaływania profilaktyczne wobec młodych ludzi oraz – po drugie – zweryfikowania, którzy młodzi są bardziej narażeni na uzależnienie od substancji psychoaktywnych. Jeśli dodatkowo będą to oddziaływania możliwe do zastosowania przez rodziców, nauczycieli czy wolontariuszy, to przyczynią się do odciążenia zbyt mało licznych pracowników psychiatrycznej służby zdrowia.
Teoria o samoleczeniu sugeruje, że osoby cierpiące na zaburzenia afektywne eksperymentują z substancjami psychoaktywnymi, aby uciekać od nieprzyjemnych stanów emocjonalnych. W bieżącym badaniu postawiono, więc dwie hipotezy:
– dzieci z zaburzeniami lękowymi lub depresyjnymi będą bardziej skłonne do sięgania po papierosy bądź alkohol;
– dzieci, u których równocześnie występują zaburzenia lękowe i depresyjne będą bardziej skłonne do eksperymentowania z substancjami psychoaktywnymi niż dzieci z jednym z tych zaburzeń.
Co istotne w owym badaniu dążono do kontrolowania statusu socjoekonomicznego rodziców badanych dzieci. Spowodowane było to ustaleniami, że ów status i możliwość uzyskiwania wsparcia i uważności ze strony rodziców są ważnymi czynnikami kontekstualnymi dla rozwoju uzależnienia.
Dane do badania zbierano od września 2016 do końca sierpnia 2018 w 21 miastach Stanów Zjednoczonych. Dążono, by badania próba była reprezentatywna dla narodu amerykańskiego. Liczyła ona 11 785 osób (dzieci i ich rodziców). Mediana wieku dzieci wynosiła 9,9 lat. U 3,27% z nich rozpoznano zaburzenia lękowe, u 5,03% – zaburzenia depresyjne i u 0,83% – współwystępowanie zaburzeń lękowych i depresyjnych. Ustalono, że 23% dzieci bez żadnego rozpoznania zaburzeń afektywnych eksperymentowało z substancjami psychoaktywnymi, podobnie miało za sobą takie doświadczenia 28,2% dzieci z zaburzeniami depresyjnymi, 31,3% dzieci z zaburzeniami lękowymi i 24,7% dzieci z zaburzeniami lękowymi i depresyjnymi.
Z przedstawionych danych wynika, że w badaniu potwierdzono pierwszą z postawionych hipotez, druga zaś nie została potwierdzona. Już wcześniej przeprowadzane badania wskazywały na związek między wczesnymi zaburzeniami natury psychicznej a sięganiem po środki psychoaktywne. Dodatkowo, wczesna inicjacja zwiększała prawdopodobieństwo wystąpienia uzależnienia w późniejszym życiu. Tym samym daje to jednoznaczną wskazówkę dla opiekunów dzieci zmagających się z zaburzeniami natury emocjonalnej, by byli szczególnie uważni na ich eksperymenty z substancjami psychoaktywnymi. Opisywane badanie sugeruje potwierdzać prawidłowość występującą u dorosłych, a dotyczącą używania tych substancji w celach samoleczniczych. Zasadniczo bowiem to fakt zaburzeń afektywnych staje się motywacją do sięgania po alkohol czy papierosy (a nie konsekwencje nałogu czy problemy i stresory tak obecne u dorosłych) i przekonanie, że ich użycie pomoże w poradzeniu sobie z negatywnymi stanami emocjonalnymi.
O ile potwierdzenie pierwszej ze stawianych hipotez badawczych jest spójne z wcześniejszymi badaniami i w świetle różnych teorii, o tyle trudniej jest wyjaśnić brak potwierdzenia drugiej z hipotez. W odniesieniu do dorosłych z rozpoznaniem zaburzeń depresyjnych i lękowych obserwowalna jest zwiększona tendencja do sięgania po substancje psychoaktywne. W przypadku dzieci nie ma to miejsca. Owa różnica może wynikać ze społecznego kontekstu, w jakim te dwie grupy używają alkoholu czy papierosów. W przypadku dorosłych stosowanie środków psychoaktywnych poza kontekstem społecznym jest ważnym i istotnym czynnikiem rozwoju uzależnienia. Natomiast młodzi ludzie właściwie nie używają tych środków poza spotkaniami z rówieśnikami (owe spotkania są również zasadniczym sposobem na wejście w ich posiadanie w tej grupie wiekowej). Ten aspekt może więc wyjaśniać, dlaczego młodzi cierpiący równocześnie na zaburzenia lękowe i depresyjne rzadziej eksperymentują z substancjami psychoaktywnymi. Młodzi, u których postawiono oba te rozpoznania, rzadziej spotykają się z rówieśnikami i mają większą tendencję do społecznej izolacji, bywają również częściej odrzucani przez innych młodych ludzi. Tym samym mają mniej okazji do wejścia w posiadanie alkoholu czy papierosów oraz ich używania.
Źródło:
Klein R.J., Gyorda J.A., Jacobson N.C., Anxiety, depression, and substance experimentation in childhood, PLoS ONE 17(5), published: 24.05.2022.
